Тупроқшунослик асослари

хил тупроқ қийматлари ҳар доим асосий қисми зичлиги қийматлари 
анча юқори. 
 
 
ТАРТИБИ
1. Лаборатория шароитида бир пластик идиш (W1) ва у тупроқ билан 
тўлдирилади 2/3, (W2). 
2. (W1) дан W2 айирсак ва қуруқ тупроқ (Wс) маълумотлар шаклда, 
оғирлиги юқори даражада бўлади.
3. Ҳажми 100 cм3 бўлган цилиндрга жойланади. 

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
296 
4. Цилиндр секин аста силкитилади. Тупроқ табиий ҳолатини 
йўқотмаслиги учун тахминан 10-15 сония бу ҳаракат давом эттирилади. 
Олинган маълумотлар ѐзиб борилади. 
5. Энди силиндир лаборатория бўйича юқорига-пастга кучлар (ѐки ихчам 
тупроқ учун бир ѐғоч доwел фойдаланиш) урилади. Тупроқ ҳажми 
барқарорлашиши бўлиши учун пайдо бўлса, устун юқори cомпаcтион учун 
сарлавҳа остида маълумотлар сизнинг шакл бўйича тупроқ ҳажми 
аниқланади. 
6. Лабораторияни тўртта тупроқ намунасида ҳар бири учун бу 
амалиѐтни такрорланг
31
. 
 
Savol va topshiriqlar
: 
1.
Tuproqni xajm og’irligi
 
o’zgarib turishiga tuproqdagi gumus qanday ta’sir qiladi? 
2.
Tuproqning solishtirma og’irligi o’zgarib turishiga tuproq zichligini ta’siri 
qanday? 
 
3 – МАШ ҒУЛОТ 
 
ПЛАСТИКЛИКНИ АНИҚЛАШ. ПЛАСТИКЛИКНИНГ ҚУЙИ ВА 
ЮҚОРИ ЧЕГАРАСИ МИҚДОРИНИ АНИҚЛАШ 
Нам тупроқнинг ҳар қандай ташқи кучлар таъсирида ўз 
яхлитлигини 
бузмаган ҳолда шаклини ўзгартириши ва буни механик 
кучлардан кейин ҳам сақлаб қолиш хусусиятига тупроқнинг
п л а с т И к л и 
г и 
дейилади. Пластиклик одатда нам холдаги соз, қумоқ ва қисман қумлоқ 
тупроқлар учун характерли. Қуруқ тупроқ пластикликка эга эмас. Юқори 
намлик бўлганда ҳам тупроқ оқадиган ҳолга келади ва пластиклигини 
йўқотади. Тупроқ намлигига кўра (Аттерберг бўйича) пластикликнинг 
қуйидаги константалари ажратилади: 
1. Пластикликнинг юқори чегараси – шундай намлик ҳисобланадики, унда 
стандарт (76 г) конуссимон металл мослама ўз оғирлиги билан тупроқ орқали 
10 мм чуқурликгача кириб боради. 
2. Пластикликнинг қуйи чегараси – тупроқ намунасини 3 мм га қадарли ип 
ҳолида эшилганда, унда ажралиб кетишлар рўй бермайдиган ҳолатдаги 
намликдир. 
3. Пластиклик сони (миқдори) – пластикликнинг юқори чегараси билан қуйи 
чегараси ўртасидаги фарқ ҳисобланади. Бу фарқ қанчалик юқори бўлса, 
тупроқ ва грунтнинг пластиклиги ҳам шунча каттадир.Тупроқлар пластиклик 
сони бўйича қуйидаги тўрт категорияга (Аттерберг бўйича) бўлинади: