Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
292 
Бу гигроскопик намлик коеффистиенти намликнинг қуруқ тупроққа 
бўлган фоизини аниқлашда керак бўлади. 
Савол ва топшириқлар: 
1.
Тупроқдаги гигроскопик намликни ўзгариб туришига қандай омилар 
таъсир қилади? 
2.
Қайси тупроқларда гигроскопик намлик юқори бўлади? 
2 – МАШҒУЛОТ
ТУПРОҚНИНГ ҲАЖМ ВА СОЛИШТИРМА ОҒИРЛИГИНИ 
АНИҚЛАШ, УЛАР АСОСИДА ҒОВАКЛИКНИ ҲИСОБЛАШ. 
 
М а ш ғ у л о т д а н м а қ с а д
. Тупроқнинг умумий физик 
хоссаларини лаборатория шароитида ўрганиш. 
 
Тупроқнинг хажм оғирлигини аниқлаш. 
Табиий ҳолати сақланган маълум ҳажмдаги тупроқ оғирлигининг 
шундай ҳажмдаги сув оғирлигига бўлган нисбати тупроқнинг ҳажм оғирлиги 
дейилади.
Тупроқнинг ҳажм оғирлиги ўртача 1,4-1,5 г/см
3
бўлиб, у тупроқнинг 
тури, таркиби, структурали ҳолати ва қовушқоқлигига боғлиқ. 
Ўзбекистоннинг суғориладиган бўз тупроқлар ҳайдалма қатламининг 
зичлиги қийматини э.Ф.Морозованинг маълумотлари асосида (1969й) 
қуйидагича баҳолаш мумкин: 
1,0-1,3 г/см3- энг мақбул (оптимал) 
1,3-1,4 г/см3-яхши 
1,4-1,5 г/см3- қониқарли 
1,5-1,6 г/см3- қониқарсиз 
Тупроқнинг зичлиги кўрсаткичи асосида тупроқдаги физик 
шартшароитлар ҳақида анча аниқ тасаввур олиш мумкин. Ҳажм 
масса тупроқнинг умумий коваклигини, ундаги озиқ моддалар ва 
нам миқдорини ҳисоблаб топиш учун зарур. Тупроқнинг зичлиги 
дала шароитида, унинг табиий тузилишдаги бузилмаган ҳолда 
махсус металл силиндрлар (Н.А.Качинский бурғичаси сингарилар) 
ѐрдамида аниқланади (20-расм). Силиндрлар (кесувчи ҳалқалар) 
ѐғоч болға билан тупроққа уриб киргизилади ва шу тарзда тупроқ 
тузилишини бузмаган ҳолда керакли ҳажмда намуна олинади. 
Тупроқ қуритилади, тарозида тортилиб зичлиги қуйидаги формула 
ѐрдамида аниқланади: