«tuproqshunoslik va agrokimyo»

Марганец

Марганецнинг ўсимликлар таркибида учраши 1872 йилда, ўсимликлар ҳаётидаги аҳамияти эса 1897 йилда аниқланган. Бу микроэлементга барча қишлоқ хўжалик экинлари талабчан бўлиб, уни айниқса донли экинлар, дон-дуккаклилар, қандлавлаги, илдизмевалилар, кар­тошка ва мевали дарахтлар кўп талаб қилади. Баргларнинг оқариши ва сарғиш донларнинг пайдо бўлиши, дуккакли экинлар баргининг ёппасига хлорозга чалиниши, бодринг барг пластинкасвнинг буралиб қолиши — марга­нец танқислигининг асосий белгиларидан ҳисобланади (9-рангли расм).
Марганец юқори оқсидлаш-қайтариш потенциалига эга, шу боис у ўсимликлар танасида содир бўладиган биологик оқсиллаш реакцияларида фаол қатнашади.
Марганец фотосинтез жараёнида муҳим ўрин тута­ди, қанд моддалар ва хлорофилл миқдорини кўпайтиради, аскорбин кислота синтезида иштирок этувчи ферментлар таркибига киради.
Тупроқда марганец кам бўлган холларда (ёки умуман бўлмаганда) озиқланиш балансидаги элементларнинг нисбати бузилади, чунки у кальций сингари ташқи муҳитдан ионларнинг танлаб сингдирилишида ўзини антагонист сифатида намоён қилади. Марганец реути­лизация жараёнини тартибга солиб турувчи элемент си­фатида ҳам муҳим ўрин тутади. У ўсимлик ҳужайраларининг сув тутиш қобилиятини оширади ва ҳосил элементларининг кўпроқ сақланишига ёрдам беради.
Тупроқда марганец миқдори 1 % гача етади, лекин унинг асосий қисми ўсимликлар томонидан қийин ўзлаштириладиган шаклдадир.
Марганецли ўғитлар қўллаш ҳисобига қандлавлагидан 23,7, буғдойдан 2,2, маккажўхоридан 11,8 ва арпадан 3,0 ц/га қўшимча ҳосил олинади
Марганецнинт экинлар ҳосилдорлигига таъсири ц/га
(П. А. Власяж, 1990)

Экин тури	Ми киритилмаганлиги ҳосил	Мп ҳисобига олинган қўшимча ҳосил
Қандлавлаги	310	23.7
Кузги буғдой (дон)	33,4	2,1
Баҳори буғдой (дон)	17,5	2,2
Маккажухори (дон)	57,8	11,8

Сифатида таркибида маргенец тутган рудаларни ишлаш жараёнида чиқадиган чиқиндилардан кенг фойдаланилади. Улар ўз таркибида 10—18 % гача Мп ту­тади.
Таркибида 70 % Мп тутган марганец сульфат қимматбахр микроўғит ҳисобланади (35-жадвал) ва ундан сабзавот экинларни ўғитлашда фойдаланилади.
Марганец фосфорли ўғитлар билан биргаликда қўлланилганда яхши самара беради, шу боис марганецли суперфосфат ишлаб чиқариш йўлга кўйилган. Шунингдек, Мп комплекс ўғитлар таркибига ҳам киритилади.
Марганецли микроўғитлар (Н. М. Гедоний, 1990)

Ўғит	Таъсир кдлувчи модда	Таъсир кдтувчи - модда миқдори
Марганец сульфат Мп ли суперфосфат Мп ли руда чивўндиси	MnSO, РА Мп, Мп	70 20 1-2 7-18

Тупроқда одатда марганец 2,5 кг/га ҳисобида киритилади. Марганецли ўғитларни ypyғ билан аралаштириш ўғит қўллашнинг энг қулай усулларидан бири ҳисобланади. Бунингучун 50—100 г чамаси марганец сульфат олинади ва 1 ц уруғ билан арлаштирилади. Илдиздан ташқари озиқлантиришда 200 г марганец сульфат 100 л сувда эритилиб, 1 га майдондаги ниҳолларга пуркала-ди.