Tuproqning yerni ishlashga ta’sir etadigan texnologik xossalari va ishlov berish sifati. Reja: I. Kirish. II. Asosiy qism

2.2. Yerlarni tekislash.

Sug’oriladigan yerlarni tekislash qishloq xo’jaligi ekinlarini hosildorligini oshirilishiga, maydonlarni sug’orish vaqtida mehnat sarfi va suvning ko’p isrof bo’lishini oldini olishiga, qator oralariga sifatli ishlov berish va mashina bilan hosilni yig’ishtirib olishni yuqori sifatli bajarishiga sharoit yaratadi. Tuproqga bir necha marta ishlov berish va sug’orish natijasida turli shakldagi maydon notekisliklari vujudga keladi, ya’ni shudgorlash jarayonida uzun egat va jo’yakchalar, sug’orishdan so’ng baland – pastliklar va o’tgan yildagi qoldiq notekisliklari hosil bo’ladi. Bundan tashqari, maydonning ma’lum bo’laklarida takroriy sug’orishlardan tuproqning o’tirib, cho’kib qolishi kuzatiladi. Bunday notekisliklarni joriy (eksplutatsion) tekislash orqali bartaraf etish tavsiya etiladi.

Kapital, ekspluatastion va joriy tekislash ishlari farqlanadi. Yangi yerni kapital (qurilish) rejalashtirilishi daladagi suv taqsimoti va qishloq xo’jalik ekinlariga ishlov berishga qulay sharoit yaratish uchun dalaning mavjud yuza qismini o’zgartiriladigan qurilish ishlari turidir. Eski sug’oriladigan yerni kapital rejalashtirish mayda uchastkalarni yiriklashtirish, dalada talab qilingan yuza qismini hosil qilishdan iborat.

Bunday rejalashtirish amaldagi sug’orish tarmog’ini qayta tuzish bilan bog’liqdir. Kapital rejalashtirish bilan yaratilgan dalaning yuza qismini keyinchalik saqlab turishda vaqti – vaqti bilan ekspluatastion yoki ta’mirlash – tiklash rejalashtirishi ta’minlanadi. Eski sug’oriladigan yoki o’zlashtirilayotgan yerni ekspluatastion rejalashtirish yerni o’yish rejalashtirish ishi turi bo’lib, bu jarayonda ekspluatastion kamchiliklar va uchastka yuza qismidagi katta bo’lmagan shakl buzilishlari bo’lgan qishloq xo’jalik mashinalari ishi jarayonida yuzaga kelgan notekislik, sug’orishlar o’tkazishdan yuzaga kelgan tuproqni cho’kish va yuvilib ketishi, shamol va suv eroziyasi natijasida tuproq yuza qismini buzilishi yo’qotiladi. Eski sug’oriladigan yerlarni ekspluatastiya qilish davrida shu yerlardagi amaldagi o’rtacha davriylik 2…3 yildir. Dalalarni ekspluatastion rejalashtirish uzun asosli rejalashtiruvchilar bilan amalga oshiriladi. Joriy yoki ekishdan oldingi rejalashtirish hamma dalalarda har yili majburiy agronotexnik tadbir sifatida o’tkaziladi. Joriy rejalashtirish haydashdan so’ng bajariladi. Ular qishloq xo’jalik ekinlarini ekishdan oldingi uchastka yuza qismini tayyorlashni birinchi bosqichi hisoblanadi. Vegetativ sug’orishlar davridagi tuproqni o’yilishidan va vaqtinchalik sug’orish tarmoqlari qurilmasidan yerni haydashdagi aylanish yo’llarida hosil bo’lgan ag’darish qirralari va o’yilib ketgan borozdalar, notekislik tekislanadi. Buni bajarishda osma greyder pichoqlari, greyderlar va uzun asosli rejalashtiruvchilar qo’llaniladi. Keyin ekish agregatlarini me’yoriy ishini ta’minlash va vegetativ sug’orishlarni o’tkazish uchun uchastka topografiyasini o’zgartirilmay dala yuza qismini ekishdan oldingi rejalashtirish ishlari o’tkaziladi. Ekishdan oldingi rejalashtirish volokush turdagi rejalashtiruvchi – tekislovchi bilan amalga oshiriladi.