Tuproqlar geografiyasi

Voha
-
madaniy tuproqlari
(Orlov, 1937) alohida tuproq tipi 
sifatida ajratilgan. U o4tloq - voha, botqoq - o4tloq, sug4oriladigan 
taqir, o4tloq - taqir, sug4oriladigan o'tloq* o4tloq, o4tloq - allyuvial, 
sug4oriladigan botqoq tuproqlami o4z ichiga oladi. Sug'oriladigan 
botqoq tuproqlari Xorazm va Qoraqalpoq vohalarining sholipo- 
yalarida, qolganlari esa Quyi Amudaryo va Quyi Zarafshon voha- 
larida asosiy tuproqlar hisoblanadi. Ularda gumus miqdori 1-2 % ni 
tashkil etadi. Buxoro deltasiga yondosh hududlarda sug‘oriladigan 
c h o i qum va och sur tuproqlar ham mavjud, gumus miqdori juda 
kam — 0,5 %. Yirik (Zarafshon) daryolar sohillarida o4tloq - 
allyuvial tuproqlar tarqalagn.
Sur qo4ng4ir tuproqlar tuzilmasiz va gumus kamligidan uni 
o‘z!ashtirishda ko4p sarf-xarajatlami taqozo etadi. Hozir ular 
tarqalgan mintaqalardan asosan qoraqoichilikda foydalaniladi. 
Taqirlaming xossalari ham unchalik ijobiy emas, ammo ularda turli 
agromeliorativ tadbirlarni qoilash va sug4orish tufayli o'zlashtirish 
mumkin. C hoi qumli tuproqlar suvni o4zidan tez o4tkazishi bois 
sug‘orish qiyin, biroq grunt suvlari yer yuzasiga yaqin joylarda unga 
ishlov berib turli ekinlar ekilmoqda. Ular tarqalgan hududlardan 
asosan chorvachilik (qo‘ychilik)da foydalanilmoqda.
113

---

Vohalar atrofidagi ayrim sho‘rxok maydonlarni ilg‘or agrotex- 
nikani qo ilash va meliorativ usullar yordamida o ‘zlashtirish mumkin.
7.3. 0 ‘zbekistonnmg tog4oldi va tog4 provinsiyasi tuproqlari
geografiyasi
Mazkur provinsiya tuproqlari biz yuqorida (IV .l.1) o‘rgangan 
tuproq zonalligining balandlik (vertikal) qonuniyati asosida vujudga 
keladi hamda: 1) bo‘z tuproqli adir tog‘oldi; 2) jigarrang va qoramtir 
qo‘ng4ir tog‘ - o‘rmon; 3) och tusli qo‘ng‘ir - o£tloq baland tog4 
(yaylov) mintaqalari tarzida j oy lashadi.
1. 
Tog4 oldi - ad ir mintaqasidagi bo4z tuproqlar tog4 
etaklari bo4ylab dengiz sathidan 1200-1400 m balandliklargacha 
ko‘tariIadi. Bu tuproq tarkibida karbonat boiadi (ustki qismida 10- 
15 %, quyida 25 %), gumus miqdori 1-5 % gacha o‘zgaradi. Bo4z 
tuproq morfologik tuzilishi va kimyoviy tarkibi bo‘yicha pastdan 
yuqoriga qarab: och tusli, tipik va to‘q tusli bo4z tuproq turlariga 
boMinadi. Joyning geomorfologik - gidrogeologik xususiyatlariga 
bog‘liq tarzda ushbu mintaqada: yarimgidromorfli o‘tloq - bo‘z, 
bo‘z - o‘tloq, gidromorfli o‘tloq, botqoq - o‘tloq va botqoq tuproq 
turlarini ham uchratish mumkin.
Lyoss va konus yoyilmalarining allyuvial - prolyuvial yot- 
qiziqlari