Tuproqlar geografiyasi

Nazorat uchun savollar:
1. 0 ‘zbekistonda tuproqlar geografiyasi rivojlanishining ilk
davrlarini aytib bering.
2. 0 ‘zbekistonda tuproqlar 
geografiyasini 
rivojlanishida
S.S.Neustruevning xizmatlari nimada?
3. N.A.Dimoning tuproqlar geografiyasi rivojlanishidagi
asosiy xissasi nimada?
4. 0 ‘zbekistonda tuproqlar geografiyasi rivojlanishiga hissa 
qo‘shgan yana qaysi olimlaming tadqiqotlarini bilasiz?
5. Tuproqlar geografiyasining rivojlanishiga hissa qo‘shgan 
mahalliy olimlardan kimlarni bilasiz?
6. 0 ‘zbekiston tuproqlarining tasniflash va rayonlashtirishga 
oid qanday ishlami bilasiz?
7. 0 ‘zbekistonning tekislik provinsiyasi tuproqlarini ta’rif-
lang.
8. Tog‘oldi adir mintaqasi tuproqlari geografiyasiga ta’rif 
bering.
9. Tog‘ - o‘rmon mintaqasi tuproqlarini tavsiflang.
10. Och tusli qo‘ng‘ir - o ‘tloq tuproq mintaqasi tuproqlarini 
tushuntirib bering.
117

---

V QISM.
TUPROQ XARITALARI, YER KADASTRI
VA TUPROQ BONITROVKASI, YER RESURSLARI,
TUPROQLARNING AHAM IYATIHAM DA
MUHOFAZASI
I BOB. TUPROQ XARITALARI, YER KADASTRI VA
TUPROQ BONITROVKASI HAMDA YER RESURSLARI
1.1. Tuproqni xaritalash va tuproq xaritalari
Tuproq xaritalarini tuzishda mezorelyef bo'yicha tuproqlaming 
joylashishi va tuproq qoplamining tuzilmalari muhim nazariy va 
amaliy ahamiyatga ega. Shu bois ham tuproq xaritasini yaratish 
ancha murakkab.
Tuproqlami xaritalashda ko‘proq: kartografik, distansion, eks- 
peditsiya, geokimyoviy, litologik - geomorfologik, paleogeografik 
(genetik), qiyoslash usullaridan foydalaniladi.
Ilk tuproq xaritalari so‘rov ma’lumotlari asosida tuzilgan 
bo‘lsa, keyinchalik dala tadqiqotlari asosida va keyingi davrlarda 
Koinotdan olingan fotosuratlarga tayangan holda ham tuzila 
boshlandi.
V.V.Dokuchayev o‘zining dala tadqiqotlari natijalaridan foy- 
dalanib tuproq xaritalarini tuzishda tuproq qoplami bilan relyef tuzi- 
lishi va joyning balandligi o‘rtasidagi malum bog'lanishga tayangan.
Birinchi tuproq tipologiyasini o‘zida namoyon etgan genetik —
geografik tamoyil asosida tuzilgan tuproq xaritasi ham V.V.Do­
kuchayev tomonidan 1882 yilda tuziladi va bir yildan so‘ng uni 
„Rus qora tuprogT’ kitobida ilova tarzida beriladi. U tomonidan 
tuzilgan Shimoliy yarim shaming tuproq xaritasi 1900-yilda Parijda 
bo‘lib o'tgan xalqaro ko‘rgazmada namoyish etiladi.
1901-yilda Dokuchayevning genetik - geografik tamoyili 
asosida V.V.Dokuchayev boshchiligida N.M.Sibirsev, G.I.Tanfilyev 
va A.R.Ferxminlar tomonidan yaratilgan 
Rossiyaning Yevropa
118

---

qismining tuproq xaritasi rus tuproq xaritashunosligining shaklla- 
nishida muhim bosqich bo4di.
1930-yilda L.I.Prasolov (1:1000000), 1954-yilda N.N.Rozov 
(1:4000000), 1964 yilda I.P.Gerasimov (1:1000000), 1988 yilda
V.M.Fridland (1:2500000), 1995 yilda MA.Glazovskaya (1:4000000) 
kabilar tomonidan yaratilgan MDH va Rossiya Federatsiyasining 
tuproq xaritalarining ilmiy - amaliy ahamiyati katta.
Dunyo miqiyosida tuproq xaritalarining yaratilishida esa 
K.F.Glinka (1906, 1915, 1927), L.I.Prasolov (1937), D.G.Vilenskiy 
(1950), I.P.Gerasimov (1956, 1960, 1964), V.A.Kovda (1975) 
kabilaming xizmatlarini e’tirof etish lozim.
Agar avvalgi dunyo tuproq xaritasi (K.D.Glinka, 1927) 
legendasida 15 ta shartli belgilar bo‘lgan bo‘lsa, L.I.Prasolovning 
(1937) dunyo tuproq xaritasida 26 ta, dunyo tabiiy — geograflk 
atlasidagi Dunyo tuproq xaritasi (1964)da legenda belgilari deyarli 
uch mart a ortganligini ko‘rish mumkin. Demak, u borgan sari 
tuproq xaritalarini tuzish usullari va mazmunining takomillashib 
borayotganligidan dalolatdir.
I.P.Gerasimov xaritalarning masshtabiga qarab quyidagi toifa- 
larga bo‘ladi: