Тупрокшунослик

Керакли жихозлар: чини пиёлача, металл куракча, ойна бўлаги 
(20х20см) да. 
ТУПРОҚНИНГ ЁПИШҚОҚЛИГИ 
Тупроқни ишлов қуролларига қаршилик кўрсатиш қобилиятига
ёпишқоқлик дейилади. Ёпишқоқлик туфайли тупроқка ишлов берувчи 
машина ва механизмларни харакатланиши секинлашади,ёқилги сарфи 
ошади, механизмларни ишчи органларини едирилиши тезлашади ҳамда 
тупроқка берилаётган ишловнинг сифати ёмонлашади.Тупроқнинг 
ёпишқоқлик даражаси унинг механиқавий таркибига, донадорлик холатига, 
намлигига ва сингдирилган катионларнинг таркибига боғлик. Тупроқ 
механиқ таркибини оғирлашуви, донадорлик холатини бузилиши унинг 
ёпишқоқлик даражасини ортиб боришига олиб келади. А.Ф.Вадюнина 
маълумотларига кўра структурали тупроқларда намлик дала нам сиғимини 
60-80% ташқил қилганда ёпишқоқлик намён бўла бошлайди, структурасиз 
тупроқларда эса бу кўрсатгич ундан ҳам паст бўлади. Н.А.Качинский 
тупроқларни дала нам сиғимига тенг бўлган намликдаги ёпишқоқлик 
даражасига кўра қуйидаги 5 категорияга ажратади: 

---

47 
Тупроқ холати Ёпишқоқлиги 
(гр/см2) 
Ўта ёпишқоқ >15 
Кучли ёпишқоқ 5-15 
Ўртача ёпишқоқ 2-4 
Кучсиз ёпишқоқ 0,5-1,5 
Сочилувчан 0,1-0,4 
Ёпишқоқликни аниқлаш учун тузилиши ўзгартирилган (Н.А.Качинский) 
махсус техник тарозидан фойдаланилади. Бу тарозининг чап томондаги 
палласи ўрнига дискли стержень, унг томонидаги палласига эса
олинадиган тигель қўйилган. ( 10 расм). 
10 – расм. Н.А.Качинский тарозиси. 
 
 
 

---

48 
ТУПРОҚНИНГ ЁПИШҚОҚЛИГИНИ Н.А.КАЧИНСКИЙ
УСУЛИДА АНИҚЛАШ
Бу усулда тупроқнинг ёпишқоқлик даражасини табиий холати 
сақланган ва сочилувчан намуналардан аниқлаш мумкин. Тажрибани 
капилляр нам сиғимгача намланган тупроқлардан бошлаб, кейинчалик 
уларни секин аста қуритиб бориб турли намликдаги холатида улар диска 
ёпишмай қолгунга қадар давом этдирилади.