Тупрокшунослик

ТУПРОҚ ХАЖМ ОҒИРЛИГИНИ СОЧИЛУВЧАН
НАМУНАЛАРДАН АНИҚЛАШ 
Лаборатория шароитида тупроқнинг хажм оғирлиги даладан 
келтирилган ва қуритилган намуналардан аниқланади. Бунинг учун хажми
ва оғирлиги аниқланган цилиндрни бир томонидаги қопқоғи олиниб, унга 
ўрганилаётган тупроқ намунасидан цилиндр хажмига тенг қилиб солинади. 
Тупроқ намунаси солинаётганда цилиндрни кафтга ўриб зичлантириб 
борилади. Сўнгра цилиндрни қопқоғи ёпилиб, тарозида тортилади ва 
оғирликлар айримасидан олинган тупроқ оғирлиги топилади.Тупроқнинг 
хажм оғирлиги дала шароитида аниқлангани каби ҳисобланади. 

---

40 
Керакли жихозлар: Техник тарози, Н.А.Качинский цилиндрлари, 
чизғич (линейка). 
ТУПРОҚНИНГ ҒОВАКЛИГИ (КОВАКЛИЛИГИ) 
Тупроқдаги барча бўшликларнинг умумий миқдори унинг ғоваклиги 
дейилади. Ғоваклик миқдори тупроқ хажмига нисбатан фойиз билан 
белгиланади.Тупроқдаги бўшлиқлар тупроқ зарралари ва бўлакчаларини 
бир бирлари билан ёндошиб туришидан хосил бўлган бўшликлар ҳамда 
тупроқда ривожланаётган ўсимлик ва турли жонзотларнинг фаолияти 
туфайли хосил бўлган бўшликлардан иборатдир. Бу бўшликларни бир 
қисми сув билан қолган қисми эса ҳаво билан банд бўлади. Ғоваклик
миқдори тупроқнинг механиқ таркиби, донадорлик холатига бевосита 
боғлик бўлиб, турли тупроқларда ва тупроқ қатламларида 20-25% дан 60-
70% гача бўлиши мумкин. Тупроқнинг устки қатламларининг ғоваклиги 
пастки қатламларга нисбатан юқори бўлади.Тупроқка бериладиган ишлов 
туфайли ғоваклик миқдори ортади, тупроқнинг зичлашиб бориши билан эса 
ғоваклик миқдори камаяди. 
Тупроқнинг мухим агрономик хоссаларидан ҳисобланган сув 
ўтказувчанлик, сув қўтарувчанлик ва сув сиғими сингари хоссалари унинг 
ғоваклигига бевосита боғлиқ. 
Бундан ташқари тупроқда кечадиган биокимёвий ва микробиологик 
жароёнларнинг йуналиши ва жадаллиги ҳам ғовакликка боғлиқдир. 
Шунинг учун ҳам ғовакликни аниқлаш мухим агрономик аҳмиятга эга. 
Тупроқнинг умумий ғоваклиги солиштирма ва хажм оғирликлар
катталиклари ёрдамида қуйидагича хисоблаб топилади: 
d
1
Р = (1 100 ) Бу ерда: Р- умумий ғоваклик, %. 
d d
1
– хажм оғирлик.
d - солиштирма
оғирлик. 

---

41