Тупроқ унумдорлигига салбий таъсир этувчи жараёнларга қарши курашишнинг геоэкологик асослари

Past tog’lar va tog’oldi.

 

Yuksakligi 250-1500 metrdan 300-1600 metrgacha 

bo’lgan  joylarni  egallaydi,  tik  qoyalar  pastlashib,  daryo  to’ri  va  o’yilgan  rel’ef 

shakllari  ozayib  boradi.  Mazkur  oblastchaning  eng  yuksak  qismlari  tog’larning 

quyi  qismiga  mos  keladi.  Tub  jinslar  faqat  daryo  va  soylar  o’yib  ketgan 

joylardagina ochilib yotadi. Ular orasidagi suvayirg’ichlarda mayin, skeletli-mayin 

---

 

11 

jinslar  hosil  bo’lgan.  Molg’uzor  tumanining  shimoli,  Nurota  tumaning  janubi, 

Hisor  tumanining  sharqi  va  Bobotog’ning  g’arbiy  qismlari  O’zbekiston  hududiga 

kiruvchi  tog’  etaklariga  misol  bo’ladi.  Past  tog’lar  qoyali,  yemirilgan  va  dag’al 

jinslardan  tashkil  topgandir.  Past  tog’lar  sifatida  Kelif-Sherobod  gryadasi, 

Ziyovutdin-Zirabuloq  tog’lari,  Nurota  tumanining  g’arbiy  qismi,  Baliqlitov  va 

Pistalitovlarning  shimoliy  tarmoqlarini  aytish  mumkin.  Tog’oldi  tepaliklari  - 

adirlar ilmiy adabiyotlardan mustahkam joy olgan geomorfologik tip bo’lib soylar 

bilan  qirqilgan,  usti  tekis,  yonbag’irlari  suyri,  lyoss  (Molg’uzor  va  Hisor  tog’ 

etaklari), konglomerat va alevrolitlar (G’arbiy Farg’ona) bilan qoplangan. Tog’oldi 

qiyaliklarining  yuqori  qismi  tog’lar,  quyi  qismi  tekisliklar  bilan  tutashadi.  Ba’zi 

joylarda tog’oldi qiyaliklari adirlar bilan birlashgan. Tog’oldini prolyuvo-allyuvial 

jinslar  tashkil  qiladi.  Daryo  vodiylarida  hosil  bo’layotgan  allyuviylar  bilan 

tog’lardan  kelayotgan  prolyuviylar  aralashib  ketadi.  Shuning  uchun  tog’oldi  qiya 

tekisliklari  allyuvo-prolyuvial  jinslar  bilan  qoplangan.  Prolyuviylar  bilan 

qoplangan  tog’oldi  qiyaliklarining  yuqori  qismi  konus  yoyilmalari  faoliyati 

natijasida ko’tarilib dag’al jinslar bilan qoplangan va ular yirik to’lqinsimon rel’ef 

hosil qilgandir. Tog’oldining aksariyat qismi lyosslar bilan qoplangan. Tog’oldida 

qator  yuksaklik  darajalari  mavjud  bo’lib  epeyrogen harakatlar va  eroziya  (bazasi) 

natijasida hosil bo’lgan.