Тупроқ физикаси

N
— материалнинг турли нуқталари учун турлича бўлган скаляр 
катталик. Масалан, цилиндр учун
N 
нинг қиймати 
J
энг юқори бўлган 
цилиндрнинг ўрта қисмида энг кичик қийматга эга бўлади.

---

260 
N=4π
сфераси учун магнитсизланиш коэффициенти номини ҳам олган. 
N
тензор бўлиб, унинг 
Nki
компонентлари Vм магнит потенциалидан иккинчи 
хосиласи ҳисобланади.
га тенг эканлиги маълум эканлиги 
сабабли
(6)
булганлиги туфайли, 
N
тензор 
симметрикдир ва J=const булганида жисмнинг барча нуқталари учун 
доимийдир. 
эканлигини
дан 
осонгина аниқлаш мумкин. 
Мураккаб шакллар учун 
N
катталиги фақатгина тажриба орқали 
топилади. Бунинг учун J (маълум бир кучланишдаги соленоидга 
жойлаштирилган жисмга майдон таъсир этганида) ва J0 (нолинчи ўзини - ўзи 
магнитсизлантириш N=0 да ўша майдонни ўзи таъсир эттирилади) 
магнитланганликни ўлчаш лозим. Бу ердан
N=(J0 - J)/J.
Баллистик (
Nб
) ва 
магнитометрик (Nм) услублар ѐрдамида 
N
ўлчанганида уларнинг қийматида 
фарқ юзага келади, яъни доимо NмАмалда юзага келадиган қийинчиликлардан яна бири шундаки, исталган 
намуна ташқи магнит майдонига тушиб қолганида, жумладан Ернинг магнит 
майдонига тушиб қолганида, ўзининг ички магнит майдонини ҳосил қилади. 
Шунинг учун магнитланиш қуйидаги тенглама орқали ифодаланади: 
(7)
Магнетизм фанида кўрсатилишича, Hi модда бир хилда магнитланганида 
доимо Hе га қарама-қарши бўлади, шунинг учун ҳам ички магнитсизланаѐтган 
майдоннинг 
кучланганлиги 
дейилади. 
Умумий 
ҳолда 
бир 
хилда 
магнитланмайдиган 
ҳолатларда 
Hi
жисмнинг 
турли 
нуқталарида 
магнитланаѐтган майдонга нисбатан турли йўналишда бўлиши мумкин
,
бинобарин 
Hе 
ва 
J
ўртасидаги бурчакнинг қиймати жисмнинг шаклига боғлиқ 
бўлади. Магнит майдонида бир хилда магнитланадиган шар учун J He нинг 
йўналишига мос келади. Эллипссимон шаклдаги намуналарда ҳам, узун 
цилиндр кўринишидаги намуналарда ҳам бир хилда магнитланиш бўлади.
Ферромагнит хоссаси аниқ кўриниб турган намуналарга қизиқ ҳолат 
хосдир. Унинг моҳияти шундаки, ташқи магнит майдони ортгани сари 
магнитланиш асосий эгрилик (I) бўйича тўйингунича ўсиб боради, бироқ Не 
камайганидан кейин магнитланиш бошқа гистерезис эгрилик (II) бўйича 
камайиб боради.

---

261 
Бунда, 
Не=0 
бўлганида магнитланиш йўқолмайди, балки мазкур модда 
учун маълум бир Jr
 
қийматга эга бўлади ва бу қиймат материалнинг қолдиқ 
магнитланиши дейилади. Магнитланишни йўқотиш учун ташқи майдон
Н
с
 = 
Н
к
(коэрцитив куч)ни тескари йўналишда қўйиш керак. 
 
Гистерезис эгри чизиғи ҳақидаги билимлар қолдиқ магнитланишнинг 
катталиги ва магнит моментининг катталигини аниқлаш имконини беради. 
Тўғри, бунда магнитсизланиш коэффициенти ҳақида билим ҳам талаб 
қилинади. Дарҳақиқат, мусбат ўқ 
J
ва манфий ўқ 
Н
ўртасида ѐтган гистерезис 
эгриликнинг участкаси берилган, дейлик. Магнитсизланувчи майдон бор 
бўлганида ҳам, бўлмаганида ҳам магнитланиш
ОН
катталиклари тегишли 
равишда 
OJ
r
 
ва 
OJ 
га
 
тенг. Бу ердаги 
бу ерда, β – 
J
ва 
H
масштабларининг нисбати (72-расм).