Тупроқ физикаси

17-жадвал 
Оғир қумоқли ва соз тупроқларнинг турли даражада намлангандаги 
ҳолати (Приклонский маълумоти) 
 
Тупроқ массасининг 
намлангандаги ҳолати 
Энг характерли белгилар 
Намланганлик кўрсаткичи 
(Аттерберг бўйича) 
Суюқ оқувчан 
Намланган тупроқ массаси юпқа 
қатлам ҳолатида оқади. 
Майин оқувчан 
Намланган тупроқ массаси қалин 
қатлам ҳолатида оқади. 
Қаттиқланиш ҳолатига 
ўтиш чегараси 
Ёпишқоқ пластиклик 
Намланган тупроқ массаси 
пластиклик хоссасига эга ҳамда чет 
жисмларга ѐпишади 
Пластикликнинг юқори 
чегараси ѐки 
оқувчанликнинг қуйи 
чегараси 
Майин пластиклик 
Намланган тупроқ массаси 
пластиклик хоссасига эга, лекин чет 
жисмларга ѐпишмайди 
Ёпишқоқлик чегараси 
Ярим қаттиқлик 
Намланган тупроқ массаси ярим 
қаттиқ жисм хусусиятига эга 
Қаттиқ
Тупроқ массаси қаттиқ жисм 
хусусиятига эга. Тупроқ ҳажми 
унинг намлик даражасида ўзгариши 
билан ўзгармайди 
Чўкиш чегараси 
18-жадвалда суғориладиган саҳро тупроқларнинг айрим типлари 
мисолида уларнинг пластиклик кўрсаткичлари келтирилган. Жадвал 
маълумотларига кўра ўрганилган тупроқларда пластикликнинг юқори ва қуйи 
чегаралари бирмунча яқин ҳисобланади, чунки механик таркиб жиҳатдан улар 
қумлоқ ва енгил қумоқ тупроққа киради. Юқоридаги классификация бўйича бу 
тупроқлар қуйи пластиклик кўрсаткичига эга бўлган тупроқлардир. 
Тупроқ пластиклигини тушунтирувчи бир қанча назариялар мавжуд. Бир 
гуруҳ олимлар буни изоҳлаш учун лойқа заррачаларнинг пластиклик шаклини 
асос қилиб оладилар. Уларнинг фикрича, лойқа заррачалар юпқа пластинкали 
(қат-қат) шаклга эга бўлганлиги учун намланганда бу заррачалар ўз 
яхлитлигини бузмаган ҳолда бири иккинчисининг устидан сирғалишига 
асосланади. Иккинчи гуруҳ олимлар майда заррачаларнинг (коллоид) 
хусусиятларини, яъни заррачалар атрофида ҳосил бўлган юпқа сув пардалари 
ва уларнинг ўзаро торишиш кучини асос қилиб оладилар. 

---

67