Тупроқ физикаси

тупроқнинг солиштирма қаршилиги
ҳисобланади. 
Тупроқнинг солиштирма қаршилиги деб, қатламни қирқиш, ағдариш 
ҳамда қаршиликни енгиш учун сарф бўлган куч миқдорига айтилади ва тупроқ 
қатлами кўндаланг кесимининг 1 см
2
юзасига неча кг куч сарф бўлгани билан 
аниқланади. 
Плуг билан ишлов беришдаги қаршилик қуйидаги формула билан 
ҳисобланади: 
Р=К∙а∙в
бу ерда, 

---

70 
Р – тупроқнинг ҳайдаш вақтидаги қаршилиги, кг/см
2
; 
К – тупроқнинг солиштирма қаршилиги, кг/см
2
; 
а - ҳайдалган қатламнинг чуқурлиги, см; 
в - ҳайдалган юзанинг кенглиги, см. 
Солиштирма қаршилик миқдори К ҳайдаш тезлиги секундига 1 м бўлса, 
тупроқнинг механик таркибига қараб қуйидаги миқдорларга тенг бўлади: 

қумли тупроқларда – 0,3 кг/см
2
. 

ўртача қумоқ тупроқларда – 0,5 кг/см
2
. 

оғир тупроқларда – 0,6 – 0,9 кг/см
2
. 
Солиштирма қаршилик кўрсаткичларига кўра, ҳайдалаѐтган барча 
тупроқлар 
4 гуруҳга
бўлинади: 

Енгил тупроқлар солиштирма қаршилиги - 0,2-0,35 кг/см
2
; 

Ўртача тупроқлар солиштирма қаршилиги – 0,35-0,5 кг/см
2
; 

Оғир тупроқлар солиштирма қаршилиги – 0,55-0,8 кг/см
2
; 

Ўта оғир тупроқлар солиштирма қаршилиги – 0,8-2,0 кг/см
2
. 
Солиштирма қаршилик тупроқ намлиги ортиши билан ўзгариб боради. 
Тупроқнинг намлиги дала нам сиғимига нисбатан 65-70 % бўлганда (физик 
етилганлик) солиштирма қаршилик энг кам бўлади. 
В.Н.Горячкин ер трактор плуги билан ҳайдалганда унинг тортиш кучи (ρ) 
ни аниқлаш учун қуйидаги рационал формулани таклиф этади:
ρ=вg+Kαв+ευ
2
а∙в 
бу ерда, 
в - ишқаланиш коэффициенти; 
g - плуг оғирлиги, кг; 
К – солиштирма қаршилик, кг/см
2
; 
а - ҳайдалган қатлам чуқурлиги, см; 
в - ҳайдалган юза кенглиги, см; 
υ - тезлик, м/сек; 
ε - отвал шакли ва тупроқ хоссаларига боғлиқ бўлган коэффициент. 
ε - қатлам массасининг отвал бўйича ҳаракатланиб, жўякларга 
ағдарилгандаги инерцияни енгиш учун сарфланган кучни ифода этади. 
Формуладан кўриниб турибдики, бу куч трактор тезлиги квадратига тўғри 
пропорционал боғлиқликда бўлади. Солиштирма қаршилик, одатда, 
динамометрлар ѐрдамида ўлчанади. 
Кам куч сарфланиб яхши ва сифатли ишланиш ҳолатига тупроқнинг