Тупроқ физикаси

61-жадвал 
Ионийнинг тупроқ генетик қатламлари бўйича тарқалиши 
 
Тупроқ генетик 
қатламларининг туси
Тупроқ чуқурлиги,
См 
Миқдори
Тўқ кулранг
А қатлам (0-5) 
3,3∙10
-4 
Қўнғир кулранг
В қатлам (40-45) 
2,6∙10
-4
Лойли мергель
Делювиал қатлам (100-105) 
2,5∙10
-4
Она жинс (лойли) 
С қатлам (105) 
2,7∙10
-4
Шундай қилиб, ионийнинг тупроқларнинг ҳар хил чуқурликларида 
тарқалиши деярли бир хил характерга эга эканлигини кўришимиз мумкин. 
Уран, торий ва уларнинг емирилиш маҳсулотларидан ташқари К
40
ва Rb
87
изотопларининг ҳам геологик ва биологик жараѐнларидаги аҳамияти каттадир. 
Уларнинг емирилиш энергияси биосферада ва ер қобиғида кечадиган 
жараѐнларда маълум аҳамият касб этади. Агар ер қобиғида тарқалиш 
даражасига кўра баҳолайдиган бўлсак, у ҳолда Rb
87
уран, торий ва маълум 
даражада К
40
дан ҳам юқори туради. Бу ҳолатни Rb
87 
га нисбатан унинг ярим 
емирилиш даврининг қисқалиги (Rb
87
Т=6,15∙10
10
йил, К
40 
Т=1, 31∙10
9
йил) 
ҳамда β
ва γ – 
нурланишларнинг кучлилиги билан изоҳлаш мумкин. К
40
ва Rb
87
ларнинг литосфера ва гидросферада кенг тарқалганлигини намойиш қилиш 
учун уран, торий калий ва рубидийнинг ўртача миқдорлари келтирилган 62-
жадвалдаги маълумотларга мурожаат қиламиз. 
62-жадвал 
Табиий радиоактив изотопларнинг литосфера ва гидросферадаги миқдори 
 
Радиоактив элементлар 
Тупроқларда (ҳажмий 
оғирлигига нисбатан, (%) 
Ер усти, ер ости ва чучук 
сув манбаларида, (%) 
U 
1∙10
-4 
10
-7 
- 10
-5
Th 
6∙10
-4 
10
-6 
Ra 
8∙10
-11 
10
-4 
- 10
-12 
K
40
1,4∙10
-3 
10
-12
- 10
-11 
Rb
87
6∙10
-3 

---

283 
Табиий радиоактив изотоплардан Ra, Th, U, Io, K
40
, Rb
87
ларнинг 
мавжудлиги ҳақида қуйидаги асосий хулосаларни қилиш мумкин: 
1.
Тупроқларда Th нинг миқдори анча турғун равишда бўлади. U ва 
торийларнинг миқдори ҳар хил тупроқларда 1,5-2 баробар ўзгариши мумкин, 
лекин Rа нинг миқдорий ўзгариши ундан ҳам кўпроқ, яъни 7 мартагача бўлиши 
мумкин. 
2.
Ra, Th, U ларнинг миқдори тоғ жинсларига нисбатан тупроқларда бир 
мунча камроқ учрайди.
3.
Ra нинг ҳатти - ҳаракати сульфатлар ва Вa
+2
нинг борлиги билан 
боғлиқ бўлса, тупроқларда U нинг тўпланиши эса улардаги органик 
моддаларнинг сифати ва миқдорига боғлиқдир. 
4.
Табиатда кўпроқ тарқалган ва биологик айланиш жараѐнига кўпроқ 
жалб қилинган К
40
ва Rb
87
изотоплари ҳисобланади. Изотоплар орасида Rb
87
улуши 27,77 % ни ташкил этади.