Túsindiriw xatı

Túsindiriw xatı
Dene tárbiya –ulıwma tárbiyaniń bir túri esaplanıp, insannıń fizikalıq kamalatqa erisiwine baǵdarlanǵan pedogogik proces bolıp esaplanadı. Dene tárbiya oqıwshılardı jánede salamat qılıp tárbiyalawda tiykarǵı qural bolıp xizmet qıladı.
Ulıwma orta tálim mekemelerinde dene tárbiya pánin oqıtıwdıń maqseti-oqıwshılardı fizikalıq jaqtan kúshli, epshil, salamat qılıp tárbiyalaw salamatlıǵın saqlaw insan salamatlıǵı haqqındaǵı bilimlerin turmısta qollay alıw hám shınıǵıwlarda qáwipsizlik qaǵıydalarina boysınıw kónlikpelerin rawajlandırıwdan ibarat.
Ulıwma orta tálim mekemelerinde dene tárbiya pánin oqıtıwdıń wazıypaları-Dene tárbiya sabaqlarinda tiykarınan úsh wazıypa orınlanadı Bulardan tálimlik tárbiyalıq salamatlastırıwshı.
Tálimlik-dene tárbiya hám sport boyinsha tiykarǵı túsiniklerin olardıń mazmunın hámde dástúrde bar bolǵan dene tárbiya procesinde shınıǵıwlardıoqıwshılarǵa úyretiw túsiniledi. Tálimlik wazıypanı ámelge asırıwda oqıwshılarda dene tárbiya hám sport haqqındaǵı teoriyalıq bilimler yaǵniy sport túrleri sport buyımları hám olardan paydalanıwhámde qáwipsizlik qaǵıydalarına boysınǵan halda jas-fiziologik qásiyetlerge tán bolǵan fizikalıq júklemelerdi ǵárezsiz ráwishte belgiley alıwsıyaqlı maǵliwmatlardı beredi
Tárbiyalıq- dene tárbiya hám sport xizmetiniń kerekliginshe támiylew fizikalıq sıpatların rawajlandırıw hám aqılıy estetik tárbiyalar menen rawajlandırıp barıladı.
Salamatlastırıwshı- oqıwshılardıń organizmleri den sawlıǵın bekkemlew hár tárepleme fizikalıq tárbiyalawǵa qaratıladı.
Salamatlastırıwshı shınıǵıwlardı kúndelikli turmısta qollay alıw.
Fizikalıq shınıǵıwlardı izbe-izlikte tuwrı orınlaw arqalı fizikalıq sıpatlardı rawajlandırıw
Sport ásbap-úskenelerinen paydalanıwdıń qáwipsiz usılların úyretiw;
Salamat turmıs tárzine ámel qılıw hám onı keń jámiyetshilik arasında en jaydırıw;
Dene tárbiya hám sport xizmetin kerekliginshe támiynlew;
Fizikalıq sıpatlardı rawajlandırıw;
Oqıwshılardıń jas ózgesheliklerine qarap tómendegi wazıypalar ámelge asırıp barıladı;
a)organizmdi shınıqtırıw
b)fizikalıq qábiliyetlerin rawajlandırıw
Dene tárbiya páni quramına “Salamatlıq tiykarları” “Salamat áwlad tiykarları” “Ómir qáwipsizligi tiykarları”oqıw kursların sińdirip oqıtilıwı lazım
Dene tárbiya hám salamatlastırıwdı baslawısh klasslarda oqıtıw den sawlıqtı bekkemlew fizikalıq sıpatlar(kúsh tezlik shaqqanlıq shıdamlılıq iyiliwsheńlik hám koordinaciya) nı rawajlandırıw oyınlı jaǵdaylarda aqıllılıq hám qıyın turmıslıq ámeliy sonday-aq sporttıń háreketli túrlerin ózlestiriwge baǵdarlanadı
Baslawish I-IV klasslarda oqıtıwshı tárepinen sabaqtı shólkemlestiriw hám ótkiziw usılı oqıwshılardıń kóp tárepten jas ózgesheliklerine baylanıslı. Shınıǵıw islewde motorika háreketleriniń ústinligi turaqlı metodqa berilip, háreket xizmetin rawajlandırıwhám ózlestiriwge qaratılıwı,oqıwshılar menen shınıǵıwlar ótkiziwde shınıǵıwlardı tuwrı ataw,olardı anıq kórsetiw hám óz waqtında qáte-kemshiliklerin tuwrılap barıwlazım.
I-IV klass oqıwshıların fizikalıq tárbiyalawda áhmiyetli wazıypalar: salamatlastırıw, qáddi-qáwmetin jaqsılaw,ayaqlardı tuwrı rawajlandıriw, x hám o keselliklerdiń rawajlandırıwdıń aldın alıw; bárkamal hám fizikalıq rawajlanıwǵa kómeklesiw; keri ekologik shárayatlarǵa shıdamlılıǵn asırıw; fazalıq, tomporal hám kúsh parametrlerin parıqlaw,háreket tezligi,ritm signallarına juwap beriw tezligio hám anıqlıǵı, háreketlerdi muwapıqlastırıw; shaxsıy gigiena, kún tártibine boysınıw, tuwrı awqatlanıw, azanǵı dene tárbiya,kúndelik turmıs hám fizikalıq shınıǵıwlardıń densawlıqqa tásiri haqqında tiykarǵı bilimlerdi rawajlandırıw, mayda motorikanı rawajlandırıw;
Ásbap-úskeneler hám mebellerden paydalanıwda qáwipsizlik qaǵıydalarına boysınıwǵa úyretiw;
Júriw,júgiriw,sekiriw, ılaqtırıw, iyiliw, eńbeklew hám basqada fizikalıq elementler arqalı shınıǵıwlar orınlaw kónlikpesin rawajlandırıw; shınıǵıwlar dawamında ǵárezsiz fizikalıq shınıǵıwlar, ashıq hawada háreketli oyıńnlardı oynaw,háreketli oyın túrleri menen tanıstırıw; oqıwshılardı bos waqıtlarında sportqa bolǵan qızıǵıwshılıǵın,umtılıwların rawajlandırıw hám ayrim túrlerine mayıllıǵın anıqlaw; shınıǵıw dawamında intizam, doslarına dostana qatnasta bolıwı, hadallıq, tásirsheńlik, batırlıqtı tárbiyalaw; ruwxıy proceslerdiń rawajlanıwın xoshametlew (este saqlaw, pikirlew h.t.b)
Joqarı: V-IX klasslarda sabaqtı shólkemlestiriwde tiykarǵı sport túrleri, sport jarısları,ásbap-úskeneler hám mebeller, qáwipsizlik qaǵıydaları hám jaraqatlaniwlarǵa birinshi járdem kórsetiw menen bir qatarda koordinaciyon qábiliyetlerin, kúshin, shıdamlılıǵin,maslasıwshańlıǵın rawajlandırıw. Ǵárezsiz fizikalıq shınıǵıwlar ádetin rawajlandırıw mashqalaları sheshiliwi lazım. Tiykarınan sabaqlar kúshlilik sıpatların(ǵárezsiz,intizam, juwapkershiliksezimleri)rawajlandırıwǵa qaratılǵan bolıwı maqsetke muwapıq. Hárbir sabaqta tálim-tárbiyahám salamatlastırıw wazıypaları óz sheshimin tabadı. Bul klasslarda dene mádeniyatı rawajlanıwın bahalawulıwma tiykarda ámelge asırıladı hám sıpat hámde mólsher kórsetkishlerin óz ishine aladı: bilim dárejesi motorikanı iyelewdárejesi,dene mádeniyatı hám sport islerin alıp barıw qábiliyeti, tálim standartların ámelge asırıw, bahalaw óspirim dene tárbiya menen shuǵıllanıwǵa hám óz nátiyjelerin jaqsılawǵa urınıwı kerek.
V-IX klassalarda oqıwshılardıń hár tárepleme fizikalıq tayarlıǵın asırıwǵa qaratılǵan gimnastika, jeńil atletika, sport(basketbol,voleybol, qol tobı) futbol, gúres hám basqa sport túrleri boyinsha dene tárbiya profilaktikası jaryalanadı. Sonıń menen birge dene tárbiya mashqalaların tolıq sheshiw hám bárshe tálim talapların atqaratuǵın támiynlewshi ulıwma hám arnawlı fizikalıq tayarlıqtıń negizine ámel qılıw.
Mekteptiń imkaniyatlarına qarap oqıtıwshı V-XI klasslarda oqıwshılar ushın sport oyınların rejelestiriwde dene tárbiya oqıtiwshısı tárepinen indiviodual texnik háreketlerdi úyreniwge sarplanatuǵın bilim, kónlikpe waqıttı ózlestiriw izbe-izligi belgilenedi. Bunda oqıwshıalrdıń jınısı,jası, texnik tayarlıǵı hám basqa qásiyetleri esapqa alınadı.
Joqarı klasslarda usı pándi oqıtıw normal fizikalıq rawajlanıwda kómeklesiw, háreketleniw waqtında hám statik jaǵdayalrda gewdeni tuwrı tutıw sheberligin bekkemlew, gimnastika, jeńil atletika, sport(basketbol,voleybol, qol tobı) futbol, gúres hám basqa sport túrleriniń shınıǵıwların orınlawda texnik hám taktik tiykarların úyreniw hám kónlikpe hám tájireybelerin bekkemleydi.
Dene tárbiya shınıǵıwların oqıtıwshı oqıwshılardıń qáwipsizligi hámden sawlıǵına tuwrıdan tuwrı juwapker bolıp sabaqtıń oqıw proceslerine olardı tartıwda tómendegi jumıslardı ámelge asıradı:
Dene tárbiya shınıǵıwlarında birinshi náwbette intizamlı bolıwǵa shınıǵıwlardı orınlaw tartibine hám texnik qáwipsizlik qaǵıydalarına ámel qılıwǵa úyretiw;
Dene tárbiya páni oqıtıwshısı sabaq shınıǵıwların baslawdan aldın shınıǵıw ótkiziletuǵın orındı tańlaw, dıqqat penen kózden keshiriw,sport jaramlı ekenlin anıqlaw hám shınıǵıw ótkeriletuǵın orınlardıń talap dárejesinde ekenligine itibar qaratıw, qoyılatuǵin talaplarǵa kóre sanitariya gigiena shártleriniń muwapıqlıǵın gúzetiwi, oqıwshıalardıń fizikalıq shınıǵıwlardı orınlawda qáwipsizlik qaǵıydalarına qatań ámel qılınıwın támiynlewi lazım.
Hárbir shınıǵıw ótkerilgennen sońsport zalına juqpalı keselliklerge qarsı gigienik ónimleri mónen dizinfekciya qılıw;
Gimnastika buyımları (turnik, brus, órmelep shıǵıw arqanı)da shınıǵıw orınlawdan aldın paydalanıwǵa jaramlılıǵın paydalanıwǵa jaramlılıǵın birme-bir tekserip shıǵıw;
Gimnastik ásbap-úskenelerin bekkem ornatılǵanlıǵı hám puxta dúzetilgenligine isenbey turıp onnan paydalanıwǵa jol qoymaw;
Akrobatika shınıǵıwların orınlawdan aldın matlardıń tazalıǵına, taqlanıwına jer (pol) ǵa tóseliwine áhmiyet beriliwi lazım,sebebi olardıń arasında bosliq qalıp ketiw sekiriwshi hám túrli shınıǵıw orınlawshı ashıq qalǵan aralıqqa kelip túsiwi múmkin.
Oqıwshlardıń shınıǵıwǵa kiygen kiyimleri (fudbolka, shorti, sport kiyimi) hámiyshe taza, ózine qolay bolıwı, ayaq kiyimi hám taza qolayli hám ıqsham, astı, tabanı rezinalı hám jumsaq bolıwı kerek.
Dástúrde “Júziw” bólimi kirgizilgen bolip, bul bólimge ayrıqsha saat ajıratılmaǵan. Eger mektepte júziwge sharayat bolsa oǵan birinshi klasstan baslap úyretiledi. Júziwge sharayatı bar ulıwma bilim beriw mektepleri ushın saatlar dástúrdiń tiykarǵı túrleri(Háreketli oyınlar,gimnastika, jeńil atletika,sport oyınları) esabınan alıp barıladı. Júziw sabaǵına baratuǵın oqıwshılarda sabın, machalka,súlgi, júziw ushın arnawlı kiyim bolıwı kerek. Sabaqtı ótip bolǵannan keyin oqıwshılardıń bar joqlıǵın tekserip shıǵıw lazım.
Jǵziw túri boyınsha ótkiziletuǵın shınıǵıwlarǵa júziwdi úyreniw metodikasın bviletuǵin hámde suwda shógiwden saqlap qalıw usılların iyelegen qániyge islewi lazım. Shınıǵıw waqtında shıpaker yaki hamshira bolıwı zárúr. Sonday-aq, oqıwshı jaraqatlanǵanda birinshi medicinalıq járdem kórsetiw ushın “medicinalıq járdem qutısı” (aptechka) bolıwı lazım.
Júziw boyınsha birinshi sabaqlar qurǵaqlıqta ótkiziledi. Oqıwshılarda júziw boyınsha kónlikpe payda bolǵannan keyin, suwǵa túsiriw, qurǵaqlıqta tapsırma berip úyretiledi. Háwizdiń tazalıǵı kiyiniw xanalarınıń azadalıǵı hám gigienik talaplarǵa juwap beriwi tek ǵana oqıtıwshı (trener)hám medicina xizmetkerleriniń qadaǵalawına baylanıslı. Suw háwizi turaqlı túrde xlor aralaspası hám mıs kuporosı menen tazalanıp onıń suwı bir eki háptede almastırılip turıwı zárúr. Medicina xizmetkerleri rayon sanitariya – epidemiologiyastanciyası xizmenen birgelikte suw háwizine infekciya túspewi ushın belgilengen muǵdarda turaqlı túrde suw háwizi xizmetkerlerine hár tárepleme xizmet kórsetiwi tiyis.
Uliwma orta bilim beriw mekteplerinde oiqıwshılardı fizikalıq rawajlandırıwda nátiyjeli usıllardan paydalanıw:
Ulıwma orta bilim beriw mekteplerinde ulıwmalıq salamatlastırıw hámde klasstan tis jumıslardı rejelestiriw hám ótkiziwdi shólkemlestire alıw:
Oqıwshıardıń eń áhmiyetli kórsetkishleri sıpatı,fizikalıq rawajlanıwı,fizikalıq tayarlıǵı,monitoring tekseriwin ótkeriw;
Oqıwshi dene tárbiyası tarawında tálim sıpatın anıqlawshı mashqalalar, túsinik hám terminlerdi biliw hám anıqlawı kerek;
Salamatlıqtı jaqsılawdıń tiykarǵı usıllarin engiziw hám dástúriy emes usıllardan paydalanıw jolları;
Qáddi-qáwmetti rawajlandırıwda únemli shınıǵıwlardan paydalanıw ulıwma orta tálim mekteplerinde salamatlastırıw shınıǵıwlarında interaktiv metodlardan únemlńi paydalanıw;
Oqıwshılardıń jas ózgesheliklerin itibarǵa alıp;
Sabaqtıń túri,xarakteri,wazıypaların tuwrı anıqlaw;
Sabaq bóliminiń waqıtı hóm orrınlanatuǵın shınıǵıwlardı tuwrı belgilewde(bunda sabaqtıń tiykarǵı bóliminde atqarılatuǵın shınıǵıwlardan kelip shıǵıp tayarlaw bólimi dúziliwine) úlken itibar qaratıw;
Sabaq nátiyjeliligin asiriwda túrli metodlardı tańlay alıw hám qollaw;
Sabaqta zárúr bolǵan sport buyımlarınıń jaǵdayın hám itibarǵa alıw;
Oqıwshılardı tekseriw hám bilimlerin bahalaw;
Úy tapsırmaların beriw;
Ótiliwi kerek bolǵan sabaq ushın aldınnan konspekt jazıp barıw;
Sabaq barısında orınlanıwı kerek bolǵan shiniǵıwlardı kórsetip bere alńıw .
Dene tárbiya sabaqlarında oqıtıwshınıńbasshılıǵında shınıǵıwlar jıynaǵı úyretiledi.
Dene tárbiya oqıw dástúri tiykarında pán oqıtıwshisı jıllıq reje islep shıǵadı hám tálim mekemeleriniń oqıw islńeri boyınsha direktor orınbasarı tárepinen tastıyqlńanadı.
Oqiw reje dúziwde aralıq hám juwmaqlawshı baqlaw jumısları tuwrı bóliniwi teoriyalıq bilimn beriw hám ámeliy shınıǵıwlardıń izbe-izligine itibar qaratıwlari lazım.
Usı oqıw dóstúrinde baplar kesiminde ulıwma saatlar ajıratılǵan bolıp, baplar kólemi keltirilgen temalardıń bóliniwi oqıtńwshı tárepinen ámelge asırıladı. Sonıń menen oqıw reje dúziede oqıwe dástúrinde baplarǵa ajıratılǵan ulıwma saat kólemi mazmunı hám mánisinen shıqpaǵan halda bóliniwi zárúr. Oqiw reje dúziwde oqıtıwshı bap iszhinde berilgen temalardi klasslar kesiminde bóliw waqtında oqıwshılardıń ózlestiriw dárejesin esapqa alǵan halda,úlgide berilgen saatlardı kóbeytse,(*) belgisin qoyiwi hámde dástúr saatların bóliwge kirgizilgen ózgerisler boyınsha mektep pedagogik keńes jıynalısındatalıqlap, qarar bólimi menen hújjetlestiriw kerek.
Oqıw dástúriniń hárbir klass basında oqıw xizmeti nátiyjelerine qoyılatuǵın talaplar keltirilgen. Bul ó z ornında oqıwshlardıń oqıw xizmeti nátiyjelerie qoyılatuǵin talaplar keltirilgen. Bul óz orninda oqıw jılı baslanıwında pedagoglardıń háreket strategiyasin baslap beredi.
Ózbekstan Respublikası xalıq tálimi wazirliginiń 2020-jıl 25-fevraldaǵı 52-sanlı buyrıǵına muwapıq, oqıwshılar sanı 25 hám onnan ziyat bolǵan ulıwma orta bilim beriw mekemeleriniń VIII-XI klasslarda “Dene tarbiya” páni eki toparǵa bólip oqıtıladı. VIII-XI klasslarda bólinbestenoqıtıǵanda sabaq shınıǵıwları integraciyalńasqan oqıw dástúrei tiykarında alıp beriledi.
Respublikamızdıń úrp-ádeti hám milliy dástúrlerine muwapıq , jas Ózgesheliklerin esapqa alǵan halda,oqıwshılardıń jınısına qarap klastı eki toparǵa bóliwde qız balalar menen (8-11 klasslarda) sabaqt hayal oqıtıwshı alıp barılıńwo maqsetke muwapıq.

I klass
Dene tárbiya páni oqıw dástúri Xalıq
Tálimi wázirliginiń 2020-jıl 10-apreldegi
102-san lı buyrıǵı menen tastiyiqlanǵan.