Trimetiloltiomochevina mis asetat – suvni 25 va 50°c haroratli sistemada eruvchanligi

Materiallar va uslublar.
Izotermik uslubda [4] trimetiloltiomochevina – mis asetat – N₂O 25 va 50°C da eruvchanligi tekshirilgan. Suyuq va qattiq fazalarning kimyoviy tahlili analitik kimyoning ma’lum uslublari bilan amalga oshirildi [5-7]. Olingan ma’lumotlar Skreynemaker [8] bo‘yicha qattiq fazalarning 25 va 50°C tarkibi aniqlanib, eruvchanlik diagrammalari qurilgan.
Natijalar va muhokama. HOH₂CNCSN(CH₂OH)₂-Su(SN₃SOO)₂-H₂O tizimining eruvchanligi oldin o‘rganilmagan. Shuning uchun boshlang‘ich komponentlarni tizimda 25 - 50⁰S qo‘shma molekulalarni mavjudligi o‘zini tutishi xatti-harakatlarini biz tomondan birinchi bo‘lib izotermik usulda o‘rgandik.
Trimetiloltiomochevina - mis asetat - suv uchlamchi sistemasining eruvchanligi haqidagi ma’lumotlar 1 va 2-jadvallarda keltirilgan bo‘lib, shundan kelib chiqadiki, o‘rganilayotgan tizimda HOH₂CNCSN(CH₂OH)₂• Su(SN₃SOO)₂•2H₂O tarkib ili kompleks birikma hosil bo‘lganligi aniqlandi.


1-jadval
TMMt - mis asetat - suv tizimini 25 ⁰S dagi eruvchanlik ma’lumotlari

№ Kompo-zitsion nuqta-lar	Suyuq fazani tarkibi,%			Qattiq qoldig‘i tarkibi,%			Qattiq faza
	TMMt	Cu (CH3COO)2	H2O	TMMt	Cu (CH3COO)2	H2O
1.	13,10	-	86,90	84,28	-	15,72	TMMt
2.	13,41	1,87	84,72	82,80	0,50	16,70	“ “
3.	14,20	3,70	82,10	84,30	0,89	14,81	TMMt +TMMt• Cu(CH3COO)2•2H2O
4.	14,21	3,72	82,07	39,98	41,45	18,57	TMMt•Su(SN3SOO)2•2H2O
5.	11,42	3,56	85,02	37,96	41,24	20,80	“ “
6.	9,22	4,12	86,66	37,97	41,28	20,75	“ “
7.	7,05	5,98	89,97	36,43	39,75	2,82	“ “
8.	5,96	6,23	87,81	35,12	39,18	25,70	“ “
9.	5,86	9,87	84,27	36,26	40,35	23,39	“ “
10.	3,90	11,98	84,12	35,12	40,01	24,87	TMMt• Cu(CH3COO)2•2H2O+ Cu(CH3COO)2 + Cu(CH3COO)2
11	3,91	12,00	84,09	1,23	75,89	23,09	Cu(CH3COO)2
12	2,28	9,32	88,40	1,02	76,98	22,00	“ “
13	-	7,30	92,30	-	80,24	19,76	“ “

Jadval 2
TMMt - mis asetat - suv tizimini 50°C dagi eruvchanlik ma’lumotlari

№ Kompo-zitsion nuqta-lar	Suyuq fazani tarkibi,%			Qattiq qoldiq tarkibi,%			Qattiq faza
	TMMt	Cu(CH3COO)2	H2O	TMMt	Cu(CH3COO)2	H2O
1.	24,92	-	75,08	90,28	-	9,72	TMMt
2.	25,12	1,24	73,64	82,88	0,58	16,54	“ “
3.	26,82	3,40	69,78	83,58	1,28	15,14	TMMt +TMMt• Cu(CH3COO)2•2H2O
4.	26,83	3,41	69,76	41,28	39,34	19,38	TMMt• Cu(CH3COO)2•2H2O
5.	23,97	2,88	73,15	40,66	39,56	19,78	“ “
6.	22,01	2,83	75,16	40,45	39,51	20,04	“ “
7.	20,06	2,67	77,27	39,39	39,22	21,39	“ “
8.	17,84	2,96	79,2	39,89	39,78	20,33	“ “
9.	15,96	3,86	80,18	39,12	40,08	20,80	“ “
10.	13,68	4,97	81,35	38,06	36,22	25,72	“ “
11	11,45	6,58	81,97	38,40	40,97	20,63	“ “
12	9,05	8,66	82,29	38,02	40,82	21,16	“ “
13	7,21	11,09	81,70	37,88	41,02	21,10	“ “
14	5,89	13,56	80.55	37,96	41,89	20.15	“ “
15	5,08	15,87	79.05	37,86	41.96	20.18	“ “
16	4,22	17,92	77.86	38,49	44,00	17.51	TMMt• Cu(CH3COO)2•2H2O+ Cu(CH3COO)2+ Cu(CH3COO)2
17	4,23	17,93	77.84	1,28	83,42	15.30	Cu(CH3COO)2
18	2,44	13,49	84.07	0,89	83,96	15.69	“ “
19	-	10,82	89.18	-	88,89	11,11	“ “

25⁰C tizimda 13,10-14,20% trimetiloltiomochevina va 0,-3,70% mis asetat eritmalarining konsentratsiya oralig‘ida trimetiloltiomochevina kristallanadi.
3,90-14,20% trimetiloltiomochevina va 3,70-11,98% mis asetat konsentratsiyasi oralig‘ida HOH₂CNCSN(CH₂OH)₂•Cu(CH₃COO)₂•2H₂O birikmasi ushbu bosqichda ajrab chiqadi va 0,-3.98 % trimetiloltiomochevina va 7,30-11,98% mis asetat - mis asetat kristallanadi. Haroratning 25 dan 50⁰S gacha ko‘tarilishi bilan boshlang‘ich komponentlar va ular asosida hosil bo‘ladigan yangi birikmani eritmadagi kristallanish konsentratsiya chegaralari biroz kengayadi. 24,92-26,82% HOH₂CNCSN(CH₂OH)₂ va 0,0-3,40% Cu(CH₃COO)₂ konsentratsiyasi oralig‘ida HOH₂CNCSN(CH₂OH)₂ ushbu fazada ajrab chiqadi. 4,22-26,82% HOH₂CNCSN(CH₂OH)₂ va 3,40-17,92% Cu(CH₃COO)₂ konsentratsiya orasida HOH₂CNCSN(CH₂OH)₂•Cu(CH₃COO)₂•2H₂O birikmalari hosil bo‘ladi. Mis asetatning kristallanish maydoni 0-4,22% HOH₂CNCSN(CH₂OH)₂ va 10,32-17,92% Cu(CH₃COO)₂ eritmasiga to‘g‘ri keladi. (1 va 2-rasmlar).

1- rasm. 25⁰C da TMMt - mis asetat - suv tizimining eruvchanlik diagrammasi.



2-rasm. 50°C da TMMt - mis asetat - suv tizimining eruvchanlik diagrammasi.
O‘rganilayotgan tizimda hosil bo‘lgan birikmani individualligini kimyoviy va turli xil fizik-kimyoviy tahlil usullari bilan aniqlandi. Qattiq fazaning kimyoviy tahlili, kristallanishning hududidan ajratib olingan birikma HOH₂CNCSN(CH₂OH)₂•Cu(CH₃COO)₂•2H₂O quyidagi natijalarni berdi.
Topildi,%: Cu - 17,38; CH₃COO - 16,98; H₂O -4,78.
HOH₂CNCSN(CH₂OH)₂•Cu(CH₃COO)₂•H₂O uchun hisoblangan, %:
Cu - 17,42; CH₃COO - 16,73; H₂O -4,93.
Sintez qilingan komplekslarning individualligini aniqlash uchun IQ - yutilish spektrlari 400-4000 sm^-1 mintaqasida "Seys" IQ-20 firmasining ikki nurli infraqizil spektrofotometri yordamida qayd etilgan. Namunalar KBr bilan siqilgan poroshok shaklida tayyorlangan.
Trimetiloltiomochevina (L) va uning mis asetat bilan kompleksining IQ yutilish spektrlaridagi ba’zi tebranish chastotalari (sm^-1) 3-jadvalda keltirilgan.
Erkin trimetiloltiomochevina va o‘rganilayotgan kompleks birikmalarning IQ spektrlarini taqqoslash shuni ko‘rsatadiki, OH valent bog‘larining cho‘zilish tebranishlarining chastotalari past chastotali hudud 65 sm^-1 da aralashadi. U shu vaqtda bizning taxminimizcha bog‘lanish chizig‘i C=S da 1250 sm ^-1 bo‘lgan bo‘lsa, misli kompleksda 14 sm^-1 ga oshadi. Biroq, 579 sm^-1 da past chastota diapazoni, bog‘lanishning egilish tebranishi bilan bog‘liq, barcha hollarda 17 sm^-1 ga kamayadi. Bu o‘zgarishlar spirtli guruhlarning koordinatsiya bog‘lanishida kislorod atomlari, tioamid guruhining koordinatsiya bog‘lanishida oltingugurt atomini ham ishtirok etishini ko‘rsatadi.
jadval 3.
Trimetiloltiomochevina va uning mis asetatli kompleksining IQ yutilish spektrlarida ba’zi tebranish chastotalari (sm-1).

Trimetiloltio- mochevina (L)	Cu(CH3COO)2· L·H2O	Munosabat
1	3	5
		(OH)H2O
3359	3294	(OH)spirt
	3243	(NH)+2 (NH)
3044	3143,3097
2955	2972	(CH)
2897	2843
	1654	(NH), (OH)
1621	1634
	1557	as(COO)
1542	1550
1521	1540
1457	1464	s(COO)
	1399	s(N-C-N)
1423		(C-N)
1364	1350	S(CH3)
1300	1303
1250	1264	(C=S)amidnaya n
1157	1179	(NH)
1064		(CN)
1026		(COH)
988		(CH2)+ (C-C)as
	923
939	853	(C-S)+ (CH2)
913	737	(CH2)
676	679	(COO)
626
579	562	(N-C=S), (NH)

Terminal tahlil Paulik-Erdey tizimining derivatografiyasida [9-10] 10 ayl/min tezlikda qayd etilgan va tortilgan qismlar - T-900, TG-100 DTA-1/10, DTG-1/10 galvanometrlarining sezgirligida 0,10 g. Yozish atmosfera sharoitida suv oqimi nasosi yordamida gazsimon muhitni doimiy ravishda olib tashlash bilan amalga oshirildi. Tutqich diametri 7 mm bo‘lgan qopqoqsiz platina tigel edi. Etalon sifatida Al₂O₃ ishlatilgan.
Trimetiloltiomochevina va uning komplekslarini termoliz qilish bo‘yicha derivatografik ma’lumotlar 4-jadvalda keltirilgan.Temperatura intervallari, issiqlik effektlarining eng yuqori nuqtasi, har bir ta’sirning massa yo‘qolishi, issiqlik effektlarining tabiati va har bir jarayondan keyin hosil bo‘lgan birikmalar aniqlangan. Komplekslarning issiqlik harakati metallning tabiatiga va birikmalarning tarkibiga bog‘liq ekanligi ko‘rsatilgan.

Xulosa. HOH₂CNCSN(CH₂OH)₂·Cu(CH₃COO)₂·H₂O tizimida 25 va 50°C haroratlarda eruvchanligi izotermik usul bilan o‘rganildi. 25 va 50°C da kristallizatsiya maydonlari HOH₂CNCSN(CH₂OH)₂, Cu(CH₃COO)₂ va yangi birikma, uni tarkibi HOH₂CNCSN(CH₂OH)₂• Cu(CH₃COO)₂•2H₂O bo‘lgan birikmasini kristallanish maydonchasidan ajratib olib, uni kimyoviy, fizik-kimyoviy uslublar bilan identifikatsiyalangan.