Transportda ortish-tushirish ishlarini tashkil etish

3.12. rasm. Donali yuklar uchun elevatorlar:
a-ilgakli; b-yassi polkali; d-kajavali.
Kajavali elevatorlar idishli va donali yuklami ko‘p kavatli omborlarga
ko‘tarib berish uchun ishlatiladi. Kajavalarni zanjirlarga birlashtiradigan sharnirlar
kajavaning og‘irlik markazidan yukorirokda joylashganligi bois u xar doim vertikal
xolatda bo‘ladi. Kajavaga yuklar konveyer yoki kiya nov orkali kelib tushadi va
yuk omborning tegishli kavatiga ko‘tarilganida kajava kiyalantirilsa yuk o‘zini
og‘irlik kuchi ta’sirida undan sirpanib tushadi. Kattik ilgakli elevatorlar og‘ir rulon
va bochkalarni ko‘p kavatli omborlarning yukori kavatiga ko‘tarib berish,
taxtalami baland uyumlarga taxlash va daryo suvlaridan xoda va g‘o‘lalarni
prichalga chikarib olish uchun ishlatiladi.
2.Elevatorlarning unumdorligini va kuvvaiini hisoblash nazariyasi.
Kovshli elevatorning texnik unumdorligini kuyidagi formula orkali aniklash
mumkin:
(3.23)
bu erda: e - kovshning sig‘imi, ;
- kovsh kadami, m;
- kovshni yuk bilan to‘lishini inobatga oluvchi koeffitsient.

---

102
Kukunsimon yuklar uchun 
ψ
=0,8+1,0; o‘rtacha o‘lchamdagi bo‘lakli yuklar
uchun 
ψ
=0,6+0,7; katta va og‘ir bo‘lakli yuklar uchun 
ψ
=0,5+0,6; y - yukning
xajmiy massasi, i/m3. Bu (3.23)-formuladan elevatorning texnik unumdorligini
ta’minlash uchun kovshning kerakli sig‘imi aniklanadi:
(3.24)
Va muayyan sig‘imli kovsh tanlab olinadi xamda uning parametrlari eni,
uzunligi, balandligi va x.k. lari asosida kovshli elevatorning tortuvchi organlarini
o‘lchamlari va boshka kurilma, asbob-uskunalarining parametrlari aniklanadi.
Kovshning xarakat tezligi tez yuradigan elevatorlar uchun 1,0 dan 1,0 m/s gacha,
sekin yuradigan elevatorlar uchun 0,3 dan
0,6 m/s gacha kabul kilinadi. Kovsh o‘lchamini yuk bo‘laklarining maksimal
o‘lchamiga mosligi tekshirib ko‘riladi. Kovsh tuynugining eni kuyidagicha bo‘lishi
lozim:
(3.25)
bu erda: kb - yukning tarkibidagi maksimal o‘lchami;
amax - bo‘lgan yuk bo‘laklari foizini inobatga oluvchi koeffitsient.
Yukning tarkibida maksimal o‘lchamli yuk bo‘lagi 10+25 %ni tashkil
etganida k
b
=2,0+2,5 va 50+100 %ni tashkil etganida k
b
=4,25+4,75.
Kovsh kadami uning balandligi h ni 2 yoki 3 barobariga teng bo‘lishi kerak,
ya’ni l
k
=(2+3)-x. Tig‘iz joylashgan kovshlar uchun l
k
=h, zanjirli elevatorlarda
kovsh kadami zanjir kadamiga karrali bo‘lishi lozim.
Donali yuklar uchun elevatorning texnik unumdorligini kuyidagi formula
orkali aniklash mumkin:
(3.26)
bu erda, Gyuk - yuk massasi, kg;
- yuklar orasidagi masofa, m.
Muayyan texnik unumdorlik Kt va kabul kilingan yukni xarakatlanish tezligi
u uchun, tortuvchi organda yuk ilib olish moslamalarini joylashish masofalari
aniklanadi.
(3.27)
Kovshli elevatorning yurituvchi barabani (yulduzcha) validagi kuvvat
kuyidagi formula yordamida aniklanadi.
(3.28)
bu erda: X - elevatorning balandligi (yurituvchi va taranglovchi baraban o‘klari
orasidagi masofa), m;
- tortuvchi va ishchi organlarni bo‘sh yurishida karshilikni engib o‘tishga
sarf bo‘ladigan kuvvatni inobatga oluvchi va elevator unumdorligiga bog‘lik
bo‘lgan koeffitsient.
Elevatorning unumdorligi 40; 80; 150 m3/soat bo‘lganida bu koeffitsientni
munosib ravishda tasmali elevatorlar uchun 1150; 950; 750 va zanjirli elevatorlar

---

103
uchun 750; 650; 550 kiymatlarda kabul kilinadi. F - yukning xajmiy massasi, t/m3.
Elevator dvigatelining kuvvati kuyidagicha aniklash mumkin:
(3.29)
bu erda: - yuritmani foydali ish koeffitsienti (0,8+0,9).