Ushbu о ‘quv qo ‘llanmani olima bo ‘lib yetishishimni orzu qilgan va
shu maqsadga erishishimga yordam bergan:
Otam
t.f.n., dotsent Alimov Xamidulla Alimovich hamda
Onam - t.f.n., dotsent SalimovaXadicha Karimovna
x o t i r a l a r i g a bag'ishlayman
K IR IS H
R espublikam iz m ustaqillikka erishgandan so ‘ng 0 ‘zbekiston
avtom obilsozligiga asos solindi va u jad al
suratlar bilan rivojlana
boshladi. “0 ‘zD EU avto” q o ‘shm a korxonasi 0 ‘zbekistonni jaho n -
dagi 27 ta rivojlangan avtom obil ishlab chiqariladigan m am lakatlar
safiga
kiritdi
v a
iqtisodiyotim izning
rivojiga
m unosib
hissa
qo‘shmoqda.
A vtom obil transportining m ustaqil m am lakatim izni xalq x o ‘ja-
ligini rivojlantirishda respublikam izni korxonalariga, tashkilotlariga
va aholisiga k o ‘rsatayotgan transport xizm ati katta aham iyatga egadir.
Transport kom pleksini rivojlantirish uni ish unum dorligini oshirishdan
iborat. A vtom obillarning
m ustahkam ligi, ishonchliligi, sam aradorligi,
uzoq
vaqt
ishonchli
ishlashi
asosan
uni
ekspluatatsiyasida
ishlatiladigan m ateriallam ing sifatiga b o g ‘liq.
A vtom obil ekspluatatsiyasiga b o ‘lgan harajatni 20-30% ni
yonilg‘i va m oy m ahsulotlariga b o ‘lgan harajatlar tashkil etadi.
R espublikam izda avtom obillar ishlab chiqarish jo riy etilganlishi va
m am lakatim izda avtom obillarning soni yildan-yilga oshib borayot-
ganligi m unosabati bilan, kelgusida neftni
qayta ishlashni chuqur-
lashtirish, yuqori sifatli yonilg‘i va m oylar olish k o ‘zd a tu tila d i
D oimiy о ‘sib borayotgan avtom obilar sonini k o ‘payishi atrof-
m uhitga va inson salom atligiga salbiy ta ’sir k o ‘rsatadi. Izlanishlar
shuni k o ‘rsatadiki, 1 ta avtomobil 1 soatlik ish jarayo nida 50-70m 3
chiqindi gazlam i hosil qiladi va ulam ing tarkibida 200 dan ortiq
zararli kim yoviy birikm alar m avjud (uglerod oksidi, azot oksidi,
uglevodorodlar, aldegidlar,
ikki oksidli uglerod, oltingugurt gazi,
qurum, q o ‘rg ‘oshin birikm alari, benzopirin v a hokazo.)
O lim lam ing aniqlashicha, havoning ifloslantiruvchi m oddalar-
ning um um iy m iqdorini 55%i avtotransport vositalarining chiqin-
dilariga to ‘g ‘ri kelib, uning 90% i esa CO gazidir. A vtom obillarning
salbiy ta ’sirini kam aytirish uchun dvigatelning
ish rejim ini aniq
tanlashni, ularda ishlatiladigan yonilg‘ v a m oylash m ateriallaridan
to 'g ri foydalanish usullarini bilish kerak. Chunki, avtom obil tran
sported uzoq vaqt ishonchli va sam aradorli ishlashi neft m axsu-
lotlarining sifatiga, undan oqilona, tejab-tergab foydalanishga b o g ‘-
liq. B undan tashqari energiya ressurslarini chegaralangan sharoitida,
ekspluatatsion m ateriallam i tashib kelish
va tarqatishda sarfni
m e’yorlash va iqtisod qilish, avtom obil parkini kam harajatlar sarflab
ushlab turishga yordam beradi.
Shu sababli y o n ilg 'i, m oylash m ateriallari va m axsus suyuq-
liklam i avtom obil ekspluatatsiyasida ishlatilishi, dvigatel ishiga ta ’siri,
ulam ing
fizik-kim yoviy
xossalari,
texnikada
ulardan
oqilona
foydalanish haqidagi fan
Transport vositalarida ishlatiladigan
m ateriallar fanini o ‘qitilishi talabalarda
bu boradagi bilim larni
m ujassam lashtirishga im kon beradi. Q o‘llanm adan k o ‘zlagan m aqsad
bo‘lajak m utaxassislar abtom obillarda ishlatiladigan y o ‘nilg‘i
m oylash m ateriallarining foydalanish xossalarini to ‘gri baholay
olishga, m arkalarini ajrata bilishga, ulam ing sifat pasportlarini to ‘g ‘ri
tushunishga, y o ‘n ilg ‘i
m oylash m ateriallarini tejab, texnikada
ulardan oqilona foydalanish tam oyillarini bilishga o ‘rgatishdan iborat.
0 ‘quv q o 'llan m ad a karbyuratorli va
dizelli dvigatellar uchun
ishlatiladigan y o n ilg ‘ilar, ulam ing yonish jarayoniga ta ’sir etuvchi
xossalari va m arkalanishi, shuningdek, avtom obillarda ishlatiladigan
moylash m ateriallari ham da texnik suyuqliklam ing asosiy xossalari,
klassifikatsiyasi, m arkalanishi bayon qilingan.
H ozirgi ku nda o ’zbek va lotin tillarida “ Transport
vositalarida
ishlatiladigan
ekspluatatsion m ateriallar” fanidan adabiyotlam ing
kamligi sababli, ushbu q o ’llanm a talabalar shu fanni o ’zlashtirishlari
uchun m uhim o ’rin tutadi.
M uallif О ’quv qo ‘llanmani tayyorlashda va chop etishda о 'z
maslaxatlari bilan yordam korsatgan :
Toshkent Davlat Agrar Universiteti professori
Do'stlaringiz bilan baham: