Transport vositalarida ishlatiladigan ekspluatatsion

3.1. Dizel yonilg‘ilariga qo‘yiladigan ekspluatatsion 
talablar
Dizel dvigatellarida yonilg‘i to‘la va sifatli yonishi uchun ular 
quyidagi ekspluatatsion talablariga javob berishi kerak:
1. Yuqori bosim nasosi uzluksiz va puxta ishlashi uchun yonilg‘i 
yaxshi so‘rilishi va haydalishi (buning uchun yonilg‘i optimal 
qovushqoqlikka, zarur past harorat xossalariga ega bo'lishi) lozim.
2. Mayin to‘ziydigan va yaxshi aralashma hosil qiladigan bo‘- 
lishi (buning uchun fraksion tarkibi va qovushqoqligi optimal dara- 
jada bo‘lishi) zarur.
3. Dvigatelni oson yurg‘izib yuborishi va «yumshoq» ishla­
shi uchun tutun hosil qilmasdan batamom yonishi kerak (bu yonil- 
gining setan soni, qovushqoqligi va fraksion tarkibiga bog‘liq), 
barqaror yonishi, hamda yonganda mumkin qadar ko‘p issiqlik 
chiqarishi zarur.
4. Klapanlarda, porshenlarda va porshen halqalarida ko‘p qurum 
hosil bo‘lmasligi, ninalar osilib qolmasligi hamda forsunkalaming 
to‘zitkichlari kokslanmasligi lozim (bular esa yonilg‘ining kimyoviy 
hamda fraksion tarkibiga, tozalash usuli va darajasiga bog‘liq).
5. Rezervuarlami, yonilg‘i berish tizimini va dvigatel detal- 
lari korroziyalamasligi kerak (bular oltingugurtli birikmalar, organik 
hamda mineral kislotalar, suv miqdoriga bog‘liq):
6
. Uzoq muddat saqlanganda xossalarini o‘zgartirmasligi zarur.

---

3.2. Dizel yonilg‘iIarining asosiy xossalari va ularni dvigatel ishiga 
ta’siri
Ekspluatatsion sifatini bildiruvchi fizikaviy va kimyoviy 
xossalari.
Fraksion tarkibi
Bu tarkib dizel yonilg‘isining bug‘lanishini 
ko'rsatuvchi va benzinlardagi kabi yonilg‘i hajmi bilan yonilg'i 
harorat orasidagi bog‘liqlikni belgilab beradi. Dizel yonilg‘ilari uchun 
haydashning boshlanishi 170-200°C bo‘lib unig 50% qishqi dizel 
yonilg‘isida 250°C da, yozgi dizel yonilg‘isida esa 280°C da 
bug'lanishi lozim, haydashning oxirida yonilg‘ini 96% 330-360°C 
haroratda qaynab, bug‘ga aylanishi lozim. Bu haroratlar yonilg‘ining 
yurgizib 
yuborish 
xususiyatlariga 
ta’sir 
ko‘rsatadi. 
Dizel 
yonilg‘isining ancha yuqori haroratda haydalishi yonilg‘ida og'ir 
fraksiyalar borligidan darak beradi. Bu og‘ir fraksiyalar yonilg‘i 
aralashma hosil bo‘lishi protsessini yomonlashtiradi, yonilg‘i ko‘p sarf 
bo‘ladi, ishlatilgan gaz tutab chiqadi va qurum ko‘p hosil bo‘ladi. 
Dizellarda yonilg‘ining to‘zitilish sifati, chiqayotgan gazning tutashi, 
qurum hosil bo‘lish tezligi ham yonilg‘ining fraksion tarkibiga 
bogiiq. Agar dizel yonilg‘isida yengil uglevodorodlar ko‘p bo‘lsa 
dizel qattiqroq taqillab ishlaydi. Qaynash harorati yuqori bo‘lgan og‘ir 
yonilg‘i yirik tomchilar tarzida to‘zitiladi, bunda yonuvchi aralashma 
sifati yomonlashadi va yonilg‘i sarfi ortadi. Ish bajargan gazlar 
qorayib chiqadi, silindrporshen guruhi zonasida qurum miqdori ortadi, 
forsunkalar to‘zitgichi kokslanib qoladi. Zamonaviy kuchli dizellar 
faqat ma’lum fraksion tarkibga ega bo‘lgan yonilg‘i bilangina yaxshi 
ishlashi mumkin.
Dizel yonilg‘isining yonuvchi aralashma tarkibida silindrdagi ish 
sifatiga ta’sir etuvchi xossalaridan biri -
qovushqoqlik
xossasidir.
Qovushqoqlik deb, suyuqliklaming ichki ishqalanishiga qarshi- 
lik ko‘rsatish xossasiga aytiladi. Suyuqliklaming bunday xossasi 
ulaming molekulalarini harakati orqali hosil bo‘ladi. Qovushqoqligi 
deganda oquvchanlikni ham tushunish mumkin. Masalan, jumrakli 
kanistrdan (bakdan) benzin, moy, dizel yonilg‘isini qo‘yib vaqtni 
belgilasak, benzin tezroq to‘ladi, dizel yonilg‘isi ozgina sekinroq, moy 
esa yana ham kechroq oqadi.

---

Demak, qovushqoqlik deb, tashqi kuch ta’sirida suyuqlik 
zarralari haraktlanganda bir-biriga ko‘rsatadigan qarshilikka aytiladi. 
Dizelli dvigatellar uchun yonilg‘ining qovushqoqligi katta ahamiyatga 
ega. 
Suyuqlikning 
ichki 
xossalarini 
belgilaydigan 
absolyut 
qovushqoqlik va shartli(mavxum qiymatga - ega bo‘lgan) qo- 
vushqoqlikga bo‘ladi. Absolyut qovushqoqlik, o‘z navbatida, dinamik 
qovushqoqlik va kinematik qovushqoqlik bo‘linadi. Dinamik 
qovushqoqlik r|-puazda (P, o‘lchamligi gsm/s) o‘lchanadigan ichki 
ishqalanish koeffitsiyentidir.
Puaz - yuzasi 1 sm