“transport tizimlari va inshoatlari” kafedrasi “Qurilish materiallari va buyumlari”

 
Nazorat savollari.
1. Metall to‘g‘risida nimani bilasiz?
2. Po‘lat va cho‘yan deganda nimani tushunasiz?
3. Qurilishda ishlatiladigan metallarning o‘rtacha zichligi qanday aniqlanadi? 
4. Metallning cho‘zilishga mustaxkamligi kanday aniklanadi?
83 

---

10-Laboratoriya ishi.
 
ISSIQLIK IZOLATSIYaSI VA AKUSTIK MATERIALLAR 
 
1. MINERAL PAXTANING O‘RTAChA ZIChLIGINI ANIQLASh
Umumiy tushunchalar. O‘rtacha zichlik material massasini uning hajmiga bo‘lgan 
nisbatidir. Asbob va uskunalar. Tarozi, shtangensirkul ѐki lineyka, quritish javoni. 
Elektron tarozi. Shtangensirkul. Quritish javoni. Ishlash tartibi. To‘g‘ri geometrik 
shaklli 3 namuna tayѐrlanadi. Namunalar o‘lchamlari shtangensirkul ѐrdamida 
o‘lchanib, hajmi hisoblanadi, so‘ngra namuna texnik torozida tortiladi. Kub ѐki 
shunga o‘xshash shakldagi namunaning har uch joyidan eni va balandligi bo‘yicha 
o‘lchanadi (a1, a2, a3, v1, v2, v3, h1, h2, h3) va har ѐqning o‘rtacha arifmetik 
qiymati qabul qilinadi. Har bir minaralpaxtaning massasi torozida tortiladi va 
qiymatlar ѐzib olinadi. Massasi 500 g dan yengil namunalar 0,01 g gacha aniqlikda, 
massasi 500 g va undan og‘irroq namunalar esa 1,0 g gacha aniqlikda tortilishi kerak. 
Namunaning hajmi va massasi ma’lum bo‘lgach, berilgan formula ѐrdamida uning 
o‘rtacha zichligi hisoblab 120 topiladi. № O‘lchamlari, sm Mineral paxtaning hajmi, 
sm3 Mineral paxtaning massasi, g Mineral paxtaning o‘rtacha zichligi, g/sm3 
uzunligi eni balandligi 1 2 3 O‘rtacha zichlikning o‘rtacha qiymati - ……kg/m3 
Hisoblash formulasi: V 

ao‘r bo‘r ho‘r , v m 

0 

2. MINERALPAXTANING 
SIQILIShDAGI MUSTAHKAMLIK ChEGARASINI ANIQLASh Umumiy 
tushuncha. Materialning siqilishdagi mustahkamlik chegarasi deganda, shu 
materialdan tayѐrlangan namunaning yemirilishiga sabab bo‘ladigan kuchga mos 
bo‘lgan zo‘riqish tushuniladi. Asbob va uskunalar. Chizg‘ich, gidravlik press. 
Gidravlik press. Shtangensirkul. Ishlash tartibi. Tayѐrlangan namunalarning 
siqilishdagi mustahkamlik chegarasini aniqlash chog‘ida namunani gidravlik 
pressning pastki tayanchiga shunday o‘rnatish kerakki, uning geometrik markazi 
tayanch markazi to‘g‘risida joylashsin. Shundan keyin pressning yuqorigi tayanchi 
namuna ustiga tushirib qo‘yiladi va press nasosi ishga tushirilib, namunaning 
dastlabki qalinligi 10% kamayguncha siqiladi. Pressning nazorat mili siquvchi 
kuchni ko‘rsatib turadi. № O‘lchamlari, sm Namuna yuzasi,sm2 Buzuvchi kuch, kgs 

---

Siqilishga mustaxkamlik chegarasi, kgs/sm2 (MPa) uzunligi eni 1 2 2 ta namunaning 
o‘rtacha qiymati
.......
3. 
MINERAL 
PAXTANING ISSIQLIK O‘TKAZUVChANLIK KOEFFITSIENTINI 
ANIQLASh 
Umumiy tushuncha. Mineralpaxtaning issiqlik o‘tkazuvchanligi ITS-1 
asbobida aniqlanadi. Buning uchun o‘lchamlari 150x150 mm va qalinligi 10-25 mm 
bo‘lgan namunalar tayѐrlash kerak. Namunalarning issiqlik o‘tkazuvchanligi kam 
xatolik bilan aniqlash uchun ularning qalinligi 10-15 mm bo‘lishi kerak. Issiqlik 
o‘tkazuvchanligi yuqori bo‘lgan namunalar qalinligi 20-25 mm bo‘lishi kerak. 
Asbob-uskunalar. ITS-1 issiqlikni aniqlash asbobi, chizg‘ich, namuna. Ishlash 
tartibi. Materiallarning issiqlik o‘tkazuvchanligini aniqlashni uchun tayѐrlangan 
namuna ITS-1 asbobidagi sovutgich va isitgich orasiga qo‘yiladi va kerakli darajada 
mahkamlanadi. «ỏ» tugmasi bosiladi, qurilma ekranida namunaning qalinligi va 
taxminiy issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti qiymatlari kiritiladi va o‘lchash 
boshlanadi. № Namuna qalinligi, sm Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti,