“transport tizimlari va inshoatlari” kafedrasi “Qurilish materiallari va buyumlari”

1. QURILIShDA 
IShLATILADIGAN METALLARNI O‘RTAChA 
ZIChLIGINI ANIQLASh 
Asbob va uskunalar:
Torozilar, shtangensirkul, qurilishda ishlatiladigan metall 
namunalari.
Ishlash tartibi:
Metallarning o‘rtacha zichligini aniqlash uchun metal 
namunalarining uzunligi, eni, qalinligi shtangensirkul yordamida o‘lchanib, xajmi 
xisoblanadi, so‘ngra namuna texnik torozida tortiladi. To‘g‘ri geometrik shakldagi 
namunaning xar tomoni uch joyidan eni va balandligi bo‘yicha o‘lchanadi, (a
1
, a
2
, a
3
, v
1
, 
v
2
, v
3
, h
1
, h
2
, h
3
) va xar yoqning o‘rtacha arifmetik qiymati eng so‘nggi natija sifatida qabul 
qilinadi. Tomonlarining o‘lchami 100 mm dan oshmaydigan xar xil shakldagi namunalar 
0,1 mm gacha aniqlikda o‘lchanishi,tomonlarning o‘lchamlari 100 mm va bundan katta 
bo‘lgan namunalar esa 1,0 mm gacha aniqlikda o‘lchanishi lozim. Massasi 500 g dan 
yengil namunalar 0,01g gacha aniqlikda, massasi 500g va bundan og‘irroq namunalar esa 

---

1,0 g gacha aniqlikda tortilishi kerak. Namunaning xajmi va massasi ma’lum bo‘lgach, 
berilgan formula yordamida uning o‘rtacha zichligi xisoblab topiladi. Olingan natijalar 
quyidagi formulaga quyib metallarning o‘rtacha zichligi ρ
o‘
topiladi.
V=a
o‘r
·b
o‘r
·h
o‘r
ρ
o‘
 
= 
m
V
bu yerda: a – metall namunasining uzunligi, sm; 
b – metall namunasining eni, sm;
h – metall namunasining qalinligi, sm;
V – metall namunasining hajmi, sm
3
;
m – metall namunasining massasi g. 
Olingan natijalar quyidagi jadvalga yoziladi va standart talabi bilan taqqoslanadi. 
№ 
O‘lchamlari, sm
Metallning 
hajmi, sm
3
 
Metallning 
massasi, g 
Metallning 
o‘rtacha zichligi,
g/sm
3
 
Uzun-
ligi 
eni 
Baland-
ligi 
1 
 
 
 
 
 
 
2 
 
 
 
 
 
 
3 
 
 
 
 
 
 
O‘rtacha zichlikning o‘rtacha qiymati