Transport tizimlari

3-Laborotoriya ishi 
Kompozitsiya vositalari. Simmetriya va asimmetriya. Rang va yorug‘lik. 
Ish hajmi.
Labaratoriya ishi 2 soat auditoriya mashg`uloti o`tkazishga va 1 
soat mustaqil ish bajarishga mo`ljallangan. 
Laboratoriya ishining maqsadi:
Kuzov kompozitsiya elementlarining 
o`tish yuzalarini qurishni o`rganish, avtomobil detanlari yoki shakli simmetriya va 
asimmetriya va ranglarni va yorug’lik chiroqlarini o’rganish. 
Kerarli asbob va uskunalar:
Millimetrli qog`oz va qora qalam. 
Ishni bajarish tartibi: 
1.
Amaliy mashg`ulot boshlanishida yengil avtomobilning o`tish yuzalari 
ro`yhati tuziladi. 
2.
Har bir o`tish yuzasi ikki talabaga beriladi. Talabalardan biri 
trapetsiysimon kalit bilan, ikkinchisi esa radial kalit bilan o`tish yuzasini ishlab 
chiqadi. 
 
Kompozitsiya vositalari.
Kompozitsiya deganda ob’ektning tuzilishi, 
qismlarining nisbati va butun hajmiy-fazoviy strukturasini tushunadilar. 
Kompozitsiya tuzilishni (joylashishni) estetik shakl bilan bog’layotgan omil 
bo’ladi, ya’ni uning qonuniyatlari vositasida mahsulot tuzilishiga estetik shakl 
berish mumkin.
Kompozitsiyaviy muvozanat
- bu shaklning shunday holatiki, unda 
mahsulotning hamma elementlari o’zaro muvozanatlangan bo’ladi.
Shakl kompozitsiyaviy butunligiga erishish uchun dizayner mahsulotning 
asosiy shakl hosil qiluvchi elementlarini tobe qilishi kerak.
1- jadval
Mahsulot shaklining xususiyatlari va sifatini idrok etishni tahlili. 
Bosqich 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Idrok 
etish 
natijasi 
Dast-
labki 
taas-
surot 
Muxo- 
kama 
Shakl tuzilish 
nazariyasi aso- 
sida kompozi- 
tsiyani tahlili 
Xulo-
salar 
Dastlabki 
taassurot va 
xulosalarni 
taqqoslash 
Uzil-
kesil 
qaror 
Kompozitsiyaning 
hammasidan 
ko’ra 
yorqin 
va 
ko’rgazmali 
xususiyatlaridan biri simmetriya bo’ladi. Birinchidan, bu xususiyat - shaklning 

---

24 
holati; ikkinchidan - vosita, u orqali shakl tuziladi; uchinchidan - 
kompozitsiyaning hammasidan ko’ra faol qonuniyati.
G’ildirakli transportga qo’llaganda kompozitsiyaning muhim sifati 
dinamiklik (jo’shqinlik) bo’ladi. Faol (aktiv) bir tarafga yo’naltirilgan, bo’shlikka 
bostirib kirayotgan singari shaklni, dinamikaviy (jo’shqin) deb atash qabul 
qilingan. Agarda jo’shqinlik yaqqol ifodalansa, u asosiy (bosh), kompozitsiyani 
aniqlovchi, sifat bo’lishi mumkin. Jism o’lchamlarining uchta fazoviy 
koordinatalar bo’yicha tengligi shaklning nisbiy statikligini tavsiflaydi. Bu 
nisbatlardagi kontrast ko’rib idrok etishda ortiq bo’lgan o’lcham yo’nalishida 
(masalan, uzunlik) jo’shqinlik effektini yaratadi. Jo’shqin shakl tezyurar 
avtotransport vositalariga xos, ular qatoriga yengil avtomobillarni, birinchi 
navbatda sport-poyga, shaharlararo avtobuslar, magistral avtopoezdlarni kiritish 
lozim. Bu holda ularning jo’shqin shaklining tuzish asosan aerodinamika 
qonunlari va talablari bilan aniqlanadi.
Ishlab chiqilayotgan texnikaviy mahsulot, texnikaviy estetika nizomlariga
mos ravishda bir qancha talablarga javob berishga kerak.