Transport haqida tushuncha

Temir yo’l transporti. O’zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligiga erishgach, mamlakat hukumati temir yo’l transportini rivojlantirishga alohida e’tibor qarata boshladi. 1994 yil 7 noyabrda sobiq O’rta Osiyo temir yo’lining respublika hududida joylashgan uchastkalari asosida “O’zbekiston temir yo’llari” Davlataksiyadorlik temir yo’l kompaniyasi (DATK) tashkil etildi.

O’zbekistonda birinchi temiryo’l qurilishi 1874 yilda boshlangan bo’lib, Orenburg-Toshkent temir yo’li mintaqani Kaspiy dengizi bilan bog’lagan.

Temir yo’llar davlatning asosiy transport tizimi sifatida O’zbekiston xalq xo’jaligining strategik muhim tarmog’i sanaladi. Mamlakat temir yo’l transporti yordamida qolgan barcha transport turlarida tashilganidan ko’p yuk tashiladi. Ayniqsa, yuklar eksporti va importida uning ahamiyati salmoqli. Bundan tashqari, O’zbekiston temir yo’li orqali Shimol va Janubni, Sharq va G’arbni bog’lovchi katta tranzit yuk oqimi o’tadi. Hozirgi O’zbekiston hududi Buyuk Ipak yo’lining markaziy va asosiy bo’g’ini bo’lgani bejiz emas.

Tarmoqning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

• 
  yagona temir yo’l transport tarmog’ini barpo etish;
  
• 
  temir yo’llarning asosiy uchastkalarini elektrlashtirishni davom ettirish;
  
• 
  temir yo’l transporti infratuzilmasini rivojlantirish, shu jumladan, temir yo’llarni modernizasiya qilish hamda optik-tolali telekommunikasiya tizimiga o’tish;
  
• 
  harakatdagi sostavlarni ta’mirlashning mustaqil bazasini yaratish;
  
• 
  jahon bozoriga chiqish va respublika eksport salohiyatini oshirishni ta’minlaydigan muqobil transport yo’laklarini izlash;
  
• 
  respublika hududi bo’ylab tashish uchun qo’shimcha tranzit yuklarni jalb etish.
  

O’zbekiston Respublikasi temir yo’l transporti xalq xo’jaligining yuklar va yo’lovchilarni tashish ehtiyojlarini qoplaydi va ayni paytda katta imkoniyatlarga ega. 2005 yil 1 yanvar holatiga ko’ra, “O’zbekiston temir yo’llari” DATK asosiy yo’llarining foydalanish uzunligi 4014,2 km. ni tashkil etadi. Bundan tashqari, 1877,4 km. stansiya yo’llari va 332,6 km. respublika sanoat korxonalari shoxobcha yo’llaridan foydalaniladi. Yo’lning kundalik ta’minoti bilan 15 ta yo’l ta’mirlash korxonasi shug’ullanadi. Davlatlararo temir yo’llar bilan 18 ta tutashuv punkti mavjud.

Har kuni o’n mingga yaqin kishi temir yo’l xizmatlaridan foydalanadi. 2004 yilda “O’zbekiston temir yo’llari” DATK stansiyalaridan 45,321 million tonnadan ziyod turli yuklar jo’natilgan. Temir yo’l transportining yuk aylanmasi barcha turdagi transport yuk aylanmasi umumiy hajmining 66 foizidan ko’prog’ini tashkil etadi. Eksport-import yuklarni tashishda solishtirma salmog’i qariyb 80 foizni tashkil etadigan temir yo’l transporti O’zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalarini ta’minlashda alohida ahamiyatga ega. Hozirgi paytda asosiy moliyaviy va boshqa mablag’lar “Toshguzar-Boysun-Qumqo’rg’on” yangi temir yo’l yo’nalishi, avtomobil yo’li, “Navoiy-Uchquduq-Sulton Uvaystog’-Nukus” yangi temir yo’l yo’nalishi infratuzilmasi ob’yektlari qurilishiga, elektrlashtirishga, temir yo’llarni tubdan ta’mirlash bo’yicha Osiyo Taraqqiyot banki zayom mablag’larini jalb etish bilan loyiha amalga oshirildi.

Temir yo’lni tub ta’mirlash bo’yicha ishlar yakunlangach, yuk va yo’lovchilarni yanada samarali tashish ta’minlanadi, tranzit yuklar hajmini oshirish muvofiqlashtiriladi, yo’lovchi poyezdlar tezligini soatiga 100 km., yuk poyezdlarinikini esa 90 km. gacha oshirish, yuk va yo’lovchilarning yo’lda yurish muddatlarini qisqartirish imkoniyatlari yuzaga keladi. Xalqaro moliya va transport tashkilotlari bilan mustahkam aloqa o’rnatib, shuningdek, tashish bo’yicha marketing tadqiqotlari ma’lumotlariga tayangan holda mamlakatimizda joylashgan Buyuk Ipak yo’lining o’rta qismini rivojlantirayotgan “O’zbekiston temir yo’llari” DATK tashishni o’stirishga o’z vaqtida texnik tayyorgarlik siyosatini qat’iy qo’llab-quvvatlamoqda. Bugungi kunda kompaniya asosiy shoxobchalari elektrlashtirilgan, hisobga olishning barcha turlari (sutkalik, tezkor, moliyaviy, yuk va yo’lovchi tashishdan daromadlar) mavjud, joriy rejalashtirish, me’yorlashtirishning ko’plab masalalari kompyuterlashtirilgan temir yo’l tarmog’iga egalik qilmoqda. Kompaniya yuk va yo’lovchilarni tashish bo’yicha har qanday topshiriqni yuqori sur’atda bajarish salohiyatiga ega.

Kompaniyaning tashkiliy tuzilmasi quyidagilardan iborat:

1. Hisoblash markazi.

2. Yagona dispetcherlik xizmati.

3. Energiya ta’minoti xo’jaligi

4. Aloqa va signalizasiya xo’jaligi

5. Yo’l xo’jaligi

6. Lokomotiv xo’jaligi

7. Vagon xo’jaligi

8. Yo’lovchi xo’jaligi

9. «O’ztemiryo’lkonteyner» filiali

10. «O’ztemiryo’lyo’lovchi» ochiq hissadorlik jamiyati

11. «O’ztemiryo’lekspedisiya» davlat korxonasi

12. «Yo’lreftrans» ochiq hissadorlik jamiyati

13. «O’zta’mirvagon» hissadorlik jamiyati

«O’zbekiston temir yo’llari» 50 mingdan ortiq turli shakldagi yuk vagoni va Germaniyada tayyorlangan refrijiratorlarga, 1450 yo’lovchilar tashiladigan vagonlarga ega. Tashiladigan yuklarning asosiy qismini qurilishi materiallari (salmog’i 21%), paxta tolasi (3%), neft va neft mahsulotlari (35%), g’alla, sement, kimyoviy mahsulotlar va mineral o’g’itlar, ko’mir, sabzavot va boshqa yuklar tashkil etadi. Yuk tashishda teplovozlar, yo’lovchilar tashishda teplovoz va elektropoyezdlar xizmat ko’rsatadi. O’rta hisobda har yili temir yo’l transportida 15,0 mln.dan oshiq yo’lovchi tashiladi.