Transport haqida tushuncha

birinchidan, qishloq xo'jalik mahsulotlari keng hududda yetishtirilishi tufayli ularni tashish bir qator qiyinchiliklar keltirib chiqaradi;

ikkinchidan, qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishini mavsumiyligi tufayli yuk tashishni yil mobaynida bir me’yorda amalga oshirib bo'lmaydi. Ayrim hollarda katta miqdordagi yuklarni qisqa vaqt ichida tashish zaruriyati paydo bo'ladi;

uchinchidan, turli xil transport vositalari talab etiladi;

to'rtinchidan, tashiladigan yuklar turi, hajmi, xususiyatiga ko'ra har xildir;

beshinchidan, yuk tashish masofasi har xil bo'ladi;

oltinchidan, transport vositalari shirkat xo'jaliklariga kam boradi. Qishloq xo'jaligida transport vositalaridan foydalanishning bu xususiyatlari qishloq xo'jalik mahsulotlari tannarxida transport xarajatlari miqdorining oshishiga olib keladi. Qilingan hisob-kitoblarga ko'ra mahsulot tannarxida transport xarajatlari 30-40% ni, don mahsulotlari tannarxida 26 % ni, makkajo'xori tannarxida 15 %ni tashkil etadi. Hozirgi vaqtda shirkat xo'jaliklarida tashiladigan yuklarning 80%i avtomobil transportiga, 16%i traktor transportiga va 4%i ot-ulov transportiga to'g`ri keladi. Xo'jaliklararo tashiladigan yuklarning katta qismi avtomobil transporti, xo'jaliklar ichida tashiladigan yuklarning aksariyati esa traktor transporti hissasiga to'g`ri keladi. Qishloq xo'jalik ishlab chiqarishida shuningdek havo, suv va temir yo'l

transportidan ham foydalanilmoqda.

Transport vositalaridan foydalanishning iqtisodiy samaradorligi quyidagi ko'rsatkichlar yordamida aniqlanadi:

bir tonna kilometr yuk tannarxi - bu ko'rsatkich qilingan xarajatlarni tashilgan tonna kilometrga bo'lish yo'li bilan aniqlanadi; transport vositalarining soatlik yoki smenalik ish unumi, bu ko'rsatkich tashilgan tonna kilometr yukning sarflangan vaqtga nisbati bilan aniqlanadi;

mashinaning ishda bo'lish koeffitsienti - bu ko'rsatkich ishda bo'lgan mashina kunlari sonini mashinaning xo'jalikda bo'lgan mashina kunlari soniga bo'lish bilan aniqlanadi;

mashinaning yuk ko'tarish koeffitsienti - bu ko'rsatkich umumiy tashilgan yukning yuk bilan bosilgan yo'lga nisbati yordamida aniqlanadi. Bunday ko'rsatkichlar bilan birga avtomobilning texnik jihatdan tayyorgarlik koeffitsienti, mashinalarni ishga chiqarish koeffitsienti, mashinalarni o'rtacha ishda bo'lgan vaqti, sutkalik o'rtacha yurgan yo'li, o'rtacha texnik tezligi, yukni o'rtacha tashish masofasi, yuk tashish mavsumiyligi koeffitsienti kabi ko'rsatkichlardan ham foydalaniladi.