Translated from Russian to Uzbek

Психологик стресснинг субъектив сабаблари

Стресснинг субъектив сабабларининг икки гуруҳи мавжуд. Биринчи гуруҳ одамнинг шахсиятининг нисбатан доимий таркибий қисми билан боғлиқ бўлса, иккинчи гуруҳ стресс сабаблари динамик характерга эга. Иккала ҳолатда ҳам стресс кутилган воқеалар ва ҳақиқат ўртасидаги номувофиқлик туфайли юзага келиши мумкин, гарчи одамларнинг хулқ-атвор дастурлари узоқ муддатли ёки қисқа муддатли, қаттиқ ёки динамик бўлиши мумкин. 4.

Генетика дастурларининг замонавий шароитларга мос келмаслиги

Агар инсоннинг эволютсиясини ва унинг саҳродан сивилизатсия кўкрагигача бўлган тарихий ёълини эсласак, бизнинг кўп стрессларимиз ва муаммоларимиз аниқроқ бўлади. Ҳозирги вақтда олимлар биологик ва жисмоний таъсирларга аксарият реактсиялар рефлексив ва генетик жиҳатдан ДНК даражасида дастурлаштирилганлигини аниқ исботладилар. Муаммо шундаки, табиат одамни жисмоний зўриқиш, даврий очлик ва ҳарорат ўзгариши шароитида ҳаётий фаолиятга тайёрлаган, замонавий одам эса жисмоний ҳаракатсизлик, ортиқча овқатланиш ва ҳарорат қулайлиги шароитида яшайди.

Таъкидлаш жоизки, одамлар табиатан табиий омилларга (очлик, оғриқ, жисмоний зўриқишларга) анча чидамли, лекин улар туғма ҳимояси ҳали ишлаб чиқилмаган ижтимоий омилларга нисбатан сезгирлиги юқори. АП Чеховнинг "Мансабдорнинг ўлими" номли машҳур ҳикоясини эслайлик, унда кичик амалдор тасодифан ҳапşıрган генералдан қўрқиб ўлади. Бу гипербола бўлиши мумкин, лекин, эвропалик шифокорларнинг фикрича, ҳар йили ўн миллионлаб одамлар сотсиоген стресслар ва улар келтириб чиқарадиган психосоматик касалликлардан эр юзида вафот этишади. Кимдир яқинларига ғазабланиб, қон томиридан вафот этади, кимдир оғир меҳнат туфайли яраси кучайганидан, кимдир кўп ойлик тажрибадан ва узоқ давом этган депрессиядан кейин ривожланган саратон касаллигидан ўлади. Ота -боболаримизда антибиотиклар ва электр иситгичлар бўлмаган,


Салбий ота -она дастурларини амалга оширишдаги стресс

Хулқ -атвор дастурларининг баъзилари боланинг бошига ота -онаси, ўқитувчилари ёки бошқа одамлар томонидан жойлаштирилган, шу билан бирга унинг онги ҳали ҳам юқори таклифлар билан ажралиб туради. Бу дастурлар "онгсиз муносабат", "ҳаёт тамойиллари" ёки "ота -она ссенарийлари" деб номланади ва улар инсоннинг кейинги ҳаётида жуда муҳим рол ўйнаши мумкин. Бу муносабатлар ёш бола учун жуда фойдали бўлиши мумкин, лекин улар ўсиб, яшаш шароитларини ўзгартирганда, улар ҳаётни мураккаблаштира бошлайдилар, хатти -ҳаракатларини ноўрин қилиб, стрессни келтириб чиқарадилар.

Масалан, ота -оналар қизни ўрмонга боришни тақиқлаб, уни "кул бўри", "богейман" ёки жинсий маняк билан қўрқитиб қўйишган ва натижада вояга этган аёл билан мулоқот қилишдан завқланишига тўсқинлик қиладиган қўрқув пайдо бўлган. табиат
Яна бир мисол: 70-80 -йилларда тарбияланган ёшлар бизнес билан шуғулланишни қоралайдиган сиёсий муносабат олди. "Арзонини сотиб, азизини сотиш яхши эмас! Бу тахминлар, бунинг учун сиз қамоққа тушишингиз мумкин ",- дейишди ёшларга. Бу сотсиализм даврининг мутлақо мос даври эди, лекин қайта қуриш бошланганда, у бизнес билан шуғуллана бошлади, чунки бойитиш мақсадида товарларни қайта сотиш онгсиз равишда уятли ва ёмон нарса сифатида қабул қилинди.
Когнитив диссонанс стресси ва психологик ҳимоя механизмлари

Юқорида айтиб ўтганимиздек, кўплаб стрессларнинг манбаи - бу одамнинг ҳис -туйғулари, у ақлнинг овозига қарамай, ўз -ўзидан реактсияларни қўзғатади, муайян вазиятни хотиржам ва оқилона баҳолашга ҳаракат қилади. Бироқ, шундай бўладики, ақл ҳиссиётлар билан бирга ўйнай бошлайди, одамнинг мантиқсиз ҳаракатларини оқлаш учун "псевдологик" изоҳлар топади. Атроф -муҳит ривожланиб борган сари, ҳар бир инсон онгида атрофдаги дунёнинг маълум "виртуал" тасвири шаклланади, у ўзи ва бошқа одамлар билан, шунингдек, табиатнинг қолган қисми билан содир бўлаётган ҳамма нарсани тасвирлайди ва тушунтиради. Агар ҳақиқат нима мумкин ва нима бўлиши кераклиги ҳақидаги тасаввуримизга зид келса, стресс пайдо бўлади ва жуда кучли. Бу ҳодисани биринчи марта психолог Леон Фестингер тасвирлаб берган. ким когнитив диссонанс контсептсиясини - икки воқелик ўртасидаги зиддиятни - дунёнинг объектив ҳақиқати ва дунёни тасвирлайдиган онгимизнинг виртуал воқеликини киритган. Агар бирон бир ҳодисани дунё ҳақидаги мавжуд инсоний ғоялар тизимида тасвирлаб бўлмайди, демак у камдан -кам ҳолларда дунё моделини ўзгартиради. Кўпинча, одам моделни мустаҳкамлайдиган қўшимча тузилмаларни яратади ёки ҳақиқатни эътиборсиз қолдиради.

Масалан, умуман олганда, биз телефоннинг ишлаш тамойилини биламиз ва сиз юзлаб километр нарида бошқа одамни эшитишингиз ажабланарли эмас. Шу билан бирга, қандайдир аҳмоқ табуни бузгани учун маҳаллий сеҳргар томонидан "лаънатланган" бирданига ўлими бизга тушунарсиз ва мантиқсиз туюлади. Ва маҳаллий қабилалар, аксинча, "ёмон кўздан" ўлимни хотиржам қабул қиладилар, лекин уларнинг дунё ҳақидаги расмига мос келмайдиган мобил телефонидан ҳайратда қоладилар.
Қачонки ҳаёт биз ўрганган афсоналаримизни ёъқ қила бошласа, психика воқеликка қарши тўсиқлар қуради, улар психологик ҳимоя шакллари деб аталади. Хусусан, кўпинча "рад этиш", "ратсионализатсия", "репрессия" каби шакллардан фойдаланган ҳолда, одам онгининг стрессдан ҳимояланишини таъминлайди, бу ҳолда унинг дунё ҳақидаги (ёлғон) тасвири сақланиб қолади. Р.М. Грановская психологик мудофаанинг моҳиятини қуйидагича таърифлайди: “Психологик мудофаа одамнинг ўзи ҳақидаги одатий фикрини сақлашга мойиллигида намоён бўлади, диссонансни камайтиради, ёқимсиз деб топилган маълумотни рад этади ёки бузади ва ўзи ҳақидаги дастлабки ғояларни ёъқ қилади. ва бошқалар. "
Рад этиш - стрессли маълумотларнинг эътиборга олинмаслиги ёки қадрсизланиши. Масалан, сотсиологлар одамларга чекишнинг зарари ҳақида мақолаларни ўқишга рухсат беришди, кейин эса улардан матбуотда чекиш ўпка саратонига олиб келишига ишонтирадими, деб сўрашди. Ижобий жавобни чекмайдиганларнинг 54 фоизи ва чекувчиларнинг атиги 28 фоизи берган. Бошқача қилиб айтганда, кўпчилик чекувчилар ўзлари ҳаётга хавф солувчи касалликка ўзлари ҳисса қўшганликларини тан олишни исташмаган. Ратсионализатсия-бу ҳақиқий сабабларни тан олиш ўз қадр-қимматини ёъқотишига таҳдид солса ёки дунёнинг мавжуд манзарасини бузса, унинг ҳаракатларини псевдо-ратсионал тушунтириш. Масалан, Эзопнинг "Тулки ва узум" афсонаси, унда тулки баланд осилиб турган узумга етолмай, яшил ва таъми ёъқлиги билан ўзини тасалли беради. Ратсионализатсия - бу биз ўзгартира олмайдиган ўтмишдаги воқеалар ҳақида ташвишланишдан қочишнинг бир усули. Фақат шуни эсда тутиш керакки, бизнинг ҳаракатларимизни тушунтиришларининг ратсионаллиги ва асослилиги кўпинча фақат кўринадиган бўлади, лекин аслида улар ўзимиз ҳақимизда ва ўзимиз ҳақидаги фикримизни ҳимоя қиладиган билинçалтıнıн диққат марказидир.
Қатағон - бу ички тушунмовчиликдан нохуш маълумотни ёки қабул қилиб бўлмайдиган мотивни босиш орқали ички низодан қутулишнинг энг универсал усули. Шундай қилиб, хўжайинидан хафа бўлган ёки хотини алданган одам, бу фактларни "унутиб қўйгандек" кўринади, лекин улар абадий ёъқолмайди, балки фақат онг тубига киради, баъзида у эрдан пайдо бўлади. оғриқли тушлар ёки онгсиз резервасёнлар ҳақида.
Бу ҳодисаларнинг барчаси шуни кўрсатадики, психологик стрессдан ҳимояланишнинг махсус механизмлари можаронинг асл сабабларини бартараф эта олмайди, фақат уни юмшатади ёки уни ҳал қилиш вақтини кейинга қолдиради, бу эса одамни стрессдан халос қила олмайди. Аммо, агар ҳақиқат инсон онгидаги "харита" билан таққослаганда, бу ҳақиқатни акс эттирувчи ҳақиқат ҳар доим бирламчи эканлигини унутмасак, улардан қочиш мумкин. "Харита ҳали ҳудуд эмас", - дейишади НЛП тарафдорлари ва бизнинг муаммоларимизнинг аксарияти бу тезисни тушунмасликдан келиб чиқади.