Translated from Russian to Uzbek

Стресснинг қуйидаги турлари мавжуд:
- ахборот стресси - бу маълумотни ҳаддан ташқари юклаш ҳолати, агар шахс вазифани уддалай олмаса; қабул қилинган қарорларнинг оқибатлари учун жавобгар бўлиб, керакли тезликда тўғри қарорлар қабул қилишга вақт топа олмайди;
- травмадан кейинги стресс - одамнинг одатий тажрибасидан ташқарига чиқадиган ва субъектнинг ёки бошқа одамларнинг жисмоний яхлитлигига таҳдид соладиган шикастли вазиятлар натижасида юзага келадиган психологик ҳолат. У узоқ давом этадиган таъсирга эга, яширин даврга эга ва бир ёки такрорий психологик травмадан сўнг олти ойдан ўн йилгача ёки ундан кўп вақт ичида ўзини намоён қилади.
Шикаст оқибатларга ҳарбий ҳаракатлар, табиий офатлар, террорчилик ҳаракатлари (масалан, гаровга олиш, зўравонлик, қийноқ), зўрлаш, шунингдек узоқ муддатли ва жиддий касаллик ёки яқинларининг ўлими сабаб бўлиши мумкин. Барча ҳолатларда психологик травма жуда оғир бўлиб, кучли қўрқув, ожизлик ва ўта даҳшатни бошдан кечиради. Курс шикастли воқеа онгида такрорланадиган ва обсесиф такрорлаш билан намоён бўлади. Шу билан бирга, одам бошидан кечирган стресс ҳақиқий травматик воқеа пайтида ҳис қилганидан ошади ва кўпинча ҳужумни тўхтатиш учун ўз жонига қасд қилиш фикрларини келтириб чиқарадиган жуда кучли тажрибадир.
Қайта такрорланадиган кабуслар ва ўтмишдаги воқеалар (ўтган тажрибаларни ёки унинг элементларини қайта бошдан кечириш) ҳам тез-тез учрайди. Бунда одам шикастланиш билан боғлиқ бўлган фикрлар, ҳис -туйғулар ёки суҳбатлардан, шунингдек, бу хотираларни бошлаган ҳаракатлардан, жойлардан ёки одамлардан тийилади. Психоген амнезия характерлидир, одам травматик ҳодисани хотирада батафсил такрорлай олмайди. Бундан ташқари, доимий ҳушёрлик ва таҳдидни доимий кутиш ҳолати мавжуд. Вазият кўпинча соматик касалликлар ва касалликлар билан мураккаблашади - асосан асаб, юрак -қон томир, овқат ҳазм қилиш ва эндокрин тизимлардан.
Ҳиссий стресс - бу ҳаддан ташқари куч ёки узоқ муддатли салбий ҳис -туйғулар воситасида ташқи муҳитнинг патоген таъсирига тананинг ўзига хос бўлмаган адаптив реактсияларининг кескинлиги. Ҳиссий тажриба кўплаб мослашувчан физиологик реактсияларга асос бўлиб, улар захира имкониятларини сафарбар қилиб, зиддиятли вазиятларни энгишга имкон беради. Муайян шароитларда ҳиссий стресс неврозлар, гормонал дисфунктсиялар, шунингдек юрак -қон томир, овқат ҳазм қилиш ва бошқа тизимларда патологик ўзгаришларга олиб келиши мумкин. Ҳиссий стресс одамнинг ақлий фаолиятининг ҳиссий томонидаги асосий ўзгаришларга асосланади. Маълум бўлишича, салбий ҳис -туйғулар узоқ давом этадиган таъсир билан тавсифланади. мияда нейронларнинг кимёвий сезгирлигининг ўзгариши. Натижада, ҳиссий қўзғалиш мия тузилмаларини ва турли хил сомато-вегетатив жараёнларни доимий равишда фаоллаштириш қобилиятига эга бўлади, ва агар танада шунга мос келадиган заиф бўғин бўлса, у ҳам патоген таъсир кўрсатиши мумкин. мия ва индивидуал соматик ёки автоном функтсияларни амалга ошириш тўғрисида.
Стрессли огоҳлантиришларга қаршиликнинг кучайишига нафақат жисмоний ва фармакологик воситалар, балки хулқ-атвор чоралари деб ҳам эришиш мумкин. Илмий адабиётларда "хулқ -атвор тиббиёти" атамаси кенг қўлланилади. "Хулқ-атвор тиббиёти" тарафдорлари, айниқса психосоматик касалликларга, гиёҳванд бўлмаган даволаш усулларига: аутоген машғулотлар, нафас олиш машқлари, гипноз, гевşеме ва бошқаларга мурожаат қилишга ҳаракат қилишади. Эмотсионал стресснинг патологик оқибатларини олдини олиш ва даволаш меъёрнинг олтин қоидасини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилиши керак - одамда энг юқори эмотсионал стресс даврлари, ҳатто энг зиддиятли вазиятларда ҳам соғлиқ учун хавфли эмас. агар улар ижобий ҳиссий туйғулар билан бирга фаол дам олиш, енгиллик даврлари билан тугаса.
- жисмоний фаолият билан боғлиқ физиологик стресс. Бироқ, стресс реактсияларининг табиати ва уларнинг ривожланиш динамикаси амалда стрессорнинг табиатига боғлиқ эмас. Шу маънода, стресс - бу табиий ёки ижтимоий вазиятнинг кескин ўзгарган янги шароитларига мослашишга қаратилган тананинг ўзига хос бўлмаган тизимли реактсияси.
"Стресс ҳолатини конфликтли вазиятни ҳал қилиш ва янги шароитларга мослашиш зарурлигининг пайдо бўлиши деб таърифлаш мумкин. Шунинг учун, никоҳ, ажрашиш, қайта турмуш қуриш стрессли вазиятлар деб таснифланиши мумкин. Худди шу нарсани бошқа вақт минтақасига учиш, теннис учрашуви, карта ўйини, лавозим кўтарилиш ёки пасайиш ёки иш жойини ёъқотиш ҳақида ҳам айтиш мумкин. Табиийки, баъзи стресслар ҳиссий жиҳатдан ижобий бўлиши мумкин, бошқалари эса ҳиссий жиҳатдан салбий бўлиши мумкин, лекин уларнинг ҳаммаси ҳам соғлиқ учун хавфли эмас, ҳаммаси депрессияга олиб келмайди », - деб ёзади Г. Селе.
Стресс реактсияларининг давомийлигига қараб, ўткир (қисқа муддатли) ва сурункали стресс ажратилади. Улар соғлиққа турли ёъллар билан таъсир қилади.
Узоқ муддатли жиддий оқибатларга олиб келади. Ўткир стресс тезлик ва ажабланиш билан тавсифланади. Ўткир стресснинг ҳаддан ташқари даражаси - бу зарба. Шок, ўткир стресс деярли ҳар доим сурункали, узоқ муддатли стрессга айланади. Узоқ муддатли стресс, албатта, ўткир оқибатларга олиб келмайди, кўпинча аҳамиятсиз бўлиб туюладиган омиллар туфайли пайдо бўлади, лекин доимо ҳаракатчан ва кўп сонли (масалан, ишдан норозилик, ҳамкасблар ва қариндошлар билан кескинлик ва бошқалар). 1936 йилда канадалик физиолог Ханс Селе стресснинг иккита муҳим хусусиятига эътибор қаратди - мослашувчанлик ва ўзига хос бўлмаганлик (зарар этказувчи омил табиатидан мустақиллик).
1925 йилда, Г. Селе ҳали талабалик чоғида, турли касалликлар ўзига хос бўлмаган ва мослашувчан характерга эга бўлган бир хил аломатлардан бошланишини пайқади. Бу ҳодисани батафсил ўрганиш учун у ҳамстер ва денгиз чўчқаларида махсус тажрибалар ўтказди. У уларни ҳар хил кучли таъсирларга (паст ҳарорат, заҳар қуйиш, электр токи, боғланган ҳайвонни сувга улоқтириш) дучор қилди ва кейин ички органларни патологик таҳлилини ўтказди. Шундай қилиб, Селе орган ўзгаришининг табиати зарар этказувчи омилнинг хусусиятларига боғлиқ эмаслигини ва кейинчалик маълум бўлишича, мослашувчан характерга эга эканлигини аниқлади. Хусусан, Селе патологик ўзгаришларнинг қуйидаги учлигини тасвирлаб берди:
1) тимус бези (тимус), талоқ, лимфа тугунлари, ёг ътўқималарининг камайиши;
2) ошқозон -ичак трактида яралар пайдо бўлиши;
3) буйрак усти кортексининг кўпайиши.
Ушбу тадқиқотлар натижасида 1936 йилда Г. Селе "умумий мослашиш синдроми" тушунчасини шакллантирди. Умумий мослашиш синдроми уч босқичдан иборат: ташвиш, қаршилик (мослашиш, мослашиш) ва чарчаш. Биринчи босқич - бу ташвишланиш босқичи, бунда тананинг барча ҳимоя воситалари иштирок этади. Баъзида уни "кутиш стресси" ёки "бошланғич иситмаси" деб аташади. Бу, масалан, талабаларнинг имтиҳон олдидаги ҳолати, спортчиларнинг бошланиши, операция арафасидаги беморларнинг ҳолати. Шуни эсда тутиш керакки, одам бу босқичда қанчалик ташвишланса, келажакда у шунчалик ёмон ҳимояланади: куч сарфлаб, кучини ёъқотиб, у бошида "ёниб кетган" спортчига ўхшайди. Бошқа томондан, "Олимпия" хотиржамлигини сақлаш стрессни бартараф этиш учун зарур кучларни сафарбар қилмасликка олиб келади.