Translated from Russian to Uzbek

Translated from Russian to Uzbek - www.onlinedoctranslator.com



Стресс(инглизча стрессдан - босим, босим, босим; зулм; юк; таранглик) - тананинг гомеостазини бузадиган таъсирига (жисмоний ёки психологик) ўзига хос бўлмаган (умумий) реактсияси, шунингдек, тананинг асаб тизими (ёки умуман тананинг) ... Тиббиётда, физиологияда, психологияда стресснинг ижобий (эустресс) ва салбий (дистрессли) шакллари мавжуд. Таъсир табиати бўйича нейропсикик, иссиқлик, ёруғлик, антропоген ва бошқа стресслар ажралиб туради.
Қандай стресс, "ижобий" ёки "салбий", ҳиссий ёки жисмоний бўлсада, унинг танага таъсири умумий ўзига хос бўлмаган хусусиятларга эга.
Биринчи марта "стресс" атамасини физиология ва психологияга Валтер Каннон ўзининг "жанг ёки парвоз" универсал жавобига оид классик асарларида киритган.
Машҳур стресс тадқиқотчиси, канадалик физиолог Ханс Сели 1936 йилда умумий мослашиш синдроми ҳақидаги биринчи асарини нашр этди, лекин узоқ вақт давомида "стресс" атамасини ишлатишдан қочди, чунки у кўп жиҳатдан "нейропсихик" стрессга нисбатан ишлатилган. Фақат 1946 йилга келиб, Селе стрессни умумий мослашувчан стресс учун тизимли равишда ишлата бошлади.
Стресснинг физиологияси ва биокимёсини билиш психологларнинг бу касалликни даволашдаги малакаси ва имкониятларини ҳеч қандай чегараламайди, балки психолог аралашувини янада мазмунли, адекват ва натижада самаралироқ қилади.
Психологик стресс, Г. Селенинг мумтоз асарларида тасвирланган биологик стрессдан фарқли ўлароқ, бир қатор ўзига хос хусусиятларга эга бўлиб, улар орасида бир нечта муҳимларини ажратиш мумкин. Хусусан, стресснинг бу турини нафақат амалда, балки ҳали содир бўлмаган, лекин унинг содир бўлишидан қўрққан эҳтимолли ҳодисалар ҳам қўзғатиши мумкин.
Ҳайвонлардан фарқли ўлароқ, одам нафақат ҳақиқий жисмоний хавфга, балки таҳдид ёки унинг эслатилишига ҳам жавоб беради. Натижада, ёмон ўқиётган ўқувчида, эҳтимол, қониқарсиз баҳо ҳақидаги фикрлар, баъзида имтиҳонга қараганда кучли автоном реактсияларни келтириб чиқаради. Бу одамнинг психо -эмотсионал стрессининг ўзига хослигини аниқлайди, унга лаборатория ҳайвонларида ўтказилган тажрибаларда батафсил тасвирланган.
Психологик стресснинг яна бир ўзига хос хусусияти шундаки, одам уни муаммоли вазиятни фаол равишда таъсир қилишда иштирок этиш даражасини баҳолаши, уни зарарсизлантириш учун муҳим аҳамиятга эга.
Стресс турларини фарқлашга имкон берадиган назорат саволи шундай эшитилади: "Стрессор организмга аниқ зарар этказадими?" Агар жавоб "ҳа" бўлса - бу биологик стресс, "ёъқ" бўлса - психологик.
Психологик стресснинг ривожланиш механизмини тезис лойиҳасини ҳимоя қилишга тайёргарлик кўраётган талаба мисолида кўрсатиш мумкин. Стресс белгиларининг зўравонлиги бир қанча омилларга боғлиқ бўлади: унинг тахминлари, мотиватсияси, муносабати, ўтмиш тажрибаси ва бошқалар. Воқеалар ривожланишининг кутилаётган прогнози мавжуд маълумот ва муносабатларга мувофиқ ўзгартирилади, шундан сўнг вазиятга якуний баҳо берилади. Агар онг (ёки билинçалтı) вазиятни хавфли деб баҳоласа, стресс ривожланади. Бу жараёнга параллел равишда, воқеани ҳиссий баҳолаш амалга оширилади. Ҳиссий реактсиянинг дастлабки тетикланиши онгсиз даражада ривожланади, сўнгра унга ратсионал таҳлил асосида қилинган ҳиссий реактсия қўшилади.
Бу мисолда (диплом ҳимоясини кутиш), ривожланаётган психологик стресс қуйидаги ички омилларга қараб интенсивликни ошириш ёки камайтириш ёъналишида ўзгартирилади (1 -жадвал).


Стресс- Бу тананинг физиологик ва психологик реактсиялари мажмуи, ҳаддан ташқари жисмоний ёки психологик ортиқча юкланиш натижасида ривожланади. Куч ва давомийлиги билан аҳамиятли бўлган бу салбий таъсирлар стресслар деб аталади. Таърифдан кўриниб турибдики, стресс омиллари жуда бошқача бўлиши мумкин - ҳароратнинг кескин ўзгариши, катта жисмоний зўриқиш, қийин муаммони ҳал қилиш, ҳиссий шок.
Танани одатдагидек "юқори айланишларда" ишлашга мажбурлайдиган стресслар жуда хилма -хилдир: улар орасида нафақат жисмоний ёки интеллектуал стресс, салбий ҳис -туйғулар, шикастланиш ёки оғриқ, балки катта муваффақият ёки қувончли воқеа ҳам бор. Бу ғалати туюлиши мумкин, лекин одам стрессни қандай ҳис -туйғулар билан бошдан кечираётгани муҳим эмас - ижобий ёки салбий, фақат унинг интенсивлиги муҳим. Мисол учун, Пер Беаумарчаиснинг отаси, ўғли унга "Севиля сартароши" ни ўқиб берганидан жуда хурсанд бўлиб вафот этди ва таниқли актёр Раж Капур ҳиндистон президенти унга узоқ кутилган кино мукофотини топширгандан кўп ўтмай вафот этди. Стресс организм учун зарур бўлган улкан биоенергетик захираларни сафарбар қилади
Ҳар қандай одам, унинг мавқеи, жамиятдаги мавқеи ва моддий бойлигидан қатъи назар, стрессга учрайди. Статистикага кўра, Қўшма Штатларда аҳолининг 90% доимий стресс ҳолатида. Улардан 60% стрессни ҳафтада 1-2 марта, деярли ҳар куни 30% бошдан кечиради. Америкалик олимларнинг фикрича, шифокорга ташрифнинг 2/3 қисми стрессга асосланган аломатлар туфайли содир бўлади. Кўплаб йирик корпоратсиялар стресс билан боғлиқ соғлиқ учун юз миллионлаб доллар сарфлайдилар. Натижада, Қўшма Штатлардаги стрессдан иқтисодий ёъқотишлар ҳар йили 300 миллиард доллардан ошади. Россияда қарийб 70% руслар доимий стрессда, умумий аҳолининг учдан бир қисми оғир стресс ҳолатида.