Transformatorlar

U^—shu transformatorning kiska tutashish kuchlanishi, %;

S_m—shu transformatorning nominal kuvvati, kVA.

Parallel ulangan transformatorlar orasida umumiy nagruzka kuvvatining kanday tak,simlanishi tushunarli bulishi uchun kuyi- dagi masalani kurib chizamiz.

2-masala. Ulanish guru\lari bir xil bulgan uchta uch fazali transformator parallel ulangan. Transformatorlar kuyidagi berilganlarga ega:

5_n1=1200 kVA; {/ =6,5%; 5^=1800 kVA; ^=6,6%; 5^=2000 kVA; U_K=6,3%. Nagruzkaning umumiy kuvvati 4800 kVA. Xar bir trans- formatorga tufI keladigan nafuzka kuvvati anikdansin.

Yechish:

u 1ms- - 1Sh , 1Sh + 2QM _ *744 <;

6.5 6,6 6,3 “ - *

Yukorida keltirilgan asosiy formula buyicha \ar bir transfor­matorning nagruzkasini ani*u1aymie:

S, = yo S 744 5 '¹²⁰⁰ = 11^{90 kVA};

^{Sl =} bGt£Ь ^{1600 = 1562 kVA;}

‘ = V j _s ■ 2000 = 2046 kVA.

^J 6,3-744,5

Demak, uchinchi transformator -^^^Shyuo% = 2,3% ortik,cha yuklangan, buni yUk,otish uchun nafuzka k;iymatini 2,3% kamay- tirish lozim buladi.

Respublikamizdagi Chirchikfansformator zavodila turli so- *alarda ishlatiladigan, kuvvatlari va kuchlanishlari turlicha bulgan, kagga tokli, yukori va past kuchlanishli kuyidagi kursat- kichlarga ega fansformatorlar ishlab chik,arilmokda.

1. 
   Umumkullanadigan uch fazali ikki chulgamli katta tokli transformatorlar kuvvatlar shkalasi buyicha TMZ markasida: TMZ—25/10 dan TMZ-2500/10 gacha, kuchlanishi 10/0,4kV.
   
2. 
   Kuruk, fansformatorlar TSZ markasida TSZ—63/10 dan TSZ—2500/10 gacha.
   
3. 
   Tropik ikdim uchun moslangan fansformatorlar TSZ—25/10 dan TSZ—2500/10 gacha.
   
4. 
   35 kV li fansformatorlar TMZ—25—/35 dan TMZ—400/35 gacha; kuchlanishi 35/0,4 kV li.
   
5. 
   Temir yul fansporti podstantsiyalari uchun TMJ—25/35 dan TMJ—2400/35 gacha, kuchlanishlari 35/0,4 kV li fansformatorlar
   

6 TMN markasida TMN—100/35 dan TMN—6300/35 gacha bulgan transformatorlar kuchlanishlari 35/6,3 kV.

7. 
   110 kVli transformatorlar TMN—2500/110 dan TMN— 16000/110 gacha, kuchlanishlari 110/10,5 kV
   
8. 
   Uch fazali uch chulgamli transformatorlar TMN—6300/dan 25000 kVA gacha, kuchlanishlari 110/35/6 kV:
   
9. 
   Past kuchlanishli transformatorlar TSZ—16 dan TSZ—160 kVA gacha, kuchlanishlari 0,66/0,23 kV li; past kuchlanishli uch chul- yaamli transformatorlar TST markada 6 dan 25 kVA gacha; kuchla­nishlari 400/104/85V.
   

Bulardan tashk;ari transformatorlar zavodda boshkarish ean- jirlari uchun TSU markada; liftlar uchun KURUK transformator­lar TSUL markada; uzgaruvchan va uzgarmas tok elektromagnitla- ri xamda bir va ikkita transformatorli komplekt transforma­torlar podstantsiyalari uchun kuvvatlari 250 dan 100 kVA gacha bulgan transformatorlar ishlab chikarilmotsda.

Ubob. TRANSFORMATORLARNING MAXSUS XILLARI

Amalda turli soxalarda juda kup xil transformatorlar ish- latiladi. Avtotransformatorlar, bir yoki uch fazali uch chulgamli transformatorlar, ulchov transformatorlari, payvandlash trans- formatorlari, uzgaruvchan tok chastotasini uzgartiruvchi trans­formatorlar, fazalar sonini uzgartiruvchi transformatorlar, sinov transformatorlari, radio, televideniye, alotsa va avtoma­tika kurilmalarida ishlatiladigan transformatorlar maxsus transformatorlar xisoblanadi.

15. 
    Uch chulgamli katta tokli transformatorlar
    

Elektr stantsiyalarda elektr energiyasi ishlab chikdradigan ge- neratorlarning kuchlanishi 6...20 kV gacha buladi. Agar bu energiya- ni 35 kV va 110 kV kuchlanishli aloxida energetika sistemalariga uzatish lozim bulsa, shu stantsiya podstantsiyasida kuchlanishni 35 kV va 110 kV gacha oshirib beradigan ikkita ikki chulgamli uch fazali kuch transformator i urnatish lozim Agar ikkita ikki chul- gamli kuch transformatori urnida bitta uch chulgamli uch fazali transformator ishlatilsa, transformator podstantsiyasi sodda- lashadi, transformator urnatish uchun kam joy talab kilinadi, isrof buladigan energiya kamayadi va podstantsiya tannarxi ar- zonlashadi. Uch chulgamli transformatorning ulchamlari ikki chul-

45. 
    rasm. a — bir fazali uch chulgamli transformator:
    

1. 
   — yukori kuchlanish chulgami; 2— Urtacha kuchlanish chulgami; 3 — past kuchlanish chulgami; 4 — pulat uzak.
   

b — uch chulgamli transformatorning ekvivalent elektr sxemasi.

6

а



8


?ЦН *^? О


97

46. 
    расм. Уч чулгамли трансформаторда киска туташиш тажрибасини утказиш учун схемалар.
    

7. 
   Электр мяшиналари
   

gamli transformatorlarnikidan fark, kilmaydi. Uch chulgamli transformatorlar bir fazali va uch fazali bulishi mumkin. Ener­getika sistemalarida katta kuvvatli markaziy podstantsiyalarda uch fazali uch chulgamli kuch transformatorlari urnatiladi. Uch chul- ramli transformatorda chulgamlaridan biri uning birlamchi chu- lgami, tsolgan ikkitasi esa ikkilamchi chulgam \isoblanadi (45- rasm, a). Kupincha eng yuk;ori kuchlanish chulgami birlamchi chulgam buladi. Uch chulgamli transformatorning ishlash printsipi ikki chulgamli oddiy transformatorning ishlash printsilidan fark, tsilmaydi. Transformatorning birlamchi chulgami manba kuchlani- shiga ulanganda shu chulgamdan magnitlovchi tok uta boshlaydi. Bu tok uning asosiy magnit okimini xosil k,iladi. Katta kuvvatli transformatorlarda magnitlovchi tokning tsiymati juda kichki-

na buladi, kupincha \isoblashlarda e’tiborga olinmaydi. Asosiy magnit okimi chulgamlarda £ , Ye_gva EYuK larni xosil kiladi. Magnitlovchi tokning kiymati salt ishlash sharoitida aniklana­di Salt ishlash sharoitida ikkala ikkilamchi chulgamga nagruzka ulanmasligi lozim. Transformatorning transformatsiya koeffi­tsiyenti xam salt ishlash sharoitida aniklanadi:






Uch chulgamli transformatorda kiska tutashish tajribasi uch marta utkaziladi (46-rasm). Tajriba utkazish vaktida chulgamlar- dan biri manbaga ulanadi; ikkinchisi kiska tutashtiriladi; uchin- chisi ochik koldiriladi (46-rasm, a, b, v). Ekvivalent elektr sxe- maning parametrlarini xisoblash nuli bilan yoki kiska tuta­shish tajribasidan olingan ma’lumotlar asosida aniklash mumkin. Tajribadan olingan ma’lumotlar asosida xar bir juft chulgam- larning kiska tutashish parametrlari aniklanadi. Standart aso­sida uch chulgamli transformatorlarda chulgamlarning urnatilish tartibi 47-rasmda kursatilgan. Shu rasmda kursatilgan urnatish tartibiga mos bulgan kiska tutashish kuchlanishlarining kiymat­lari (GOST buyicha) l-1-jadvalda keltirilgan

J- 1-jadval

Chulgamlarning	Chulgamlar
urnatilish tartibi	yuk-Uk	YuK-PK	?k-pk
47-rasm, a	10,5%	17%	6%
47-rasm, 6	17%	10,5%	6%

Bu yerda: YuK — yukori kuchlanish; UK—urtacha kuchlanish; PK — past kuchlanish.

Uch chulgamli transformator chulgamlarining kuvvatlari:

5. 
   ■ mUJ_la, 5₂ =mC/₂/_2j(, S₃ = mt/₃/_3if.
   

Agar YuK chulgami, ya’ni I chulgam birlamchi chulgam bulsa, trans­formatorda S_t2 +5j buladi. Odatda, kuvvat koeffitsiyentlari cos
₂ va soar., ning kiymatlari turlicha buladi Toklar /₃ va /₂ Uza­ro ma’lum burchakka siljigan buladi. Shuning uchun uch chulgamli transformatorda ]^<1₇+1_’ buladi.
Uch chulgamli transformatorning nominal kuvvati deganda birlam­chi chulgam YuK chulgam kuvvati tu- shuniladi. Amalda YuK, UK va PK chulkamlarining kuvvatlari, ular­ning nominal ke'vvatlariga nisba- tan foiz ^isobida kuyidagi vari- antlarda tayyorlanadi: