Tovushlar va harflar, unli va undosh tovushlarning xususiyatlari bilan tanishtirish

KURS ISHINING OBYEKTI. Maktabgacha ta’lim muassasasi,oila va ta’lim jarayoni.
KURS ISHINING PREDMETI. Bog’chagacha yoshdagi va maktabgacha yoshdagi bolalar va ularda ravon nutqni rivojlantirish va ulardagi nutqiy nuqsonlarni bartaraf etish ustida ishlash metodlari, mazmuni, shakl va usullari.
KURS ISHINING MAQSADI. Bog’chagacha va maktabgacha yoshdagi bolalarda ravon nutqni rivojlantirishning qulay va samarali metodlardan foydalanish yuzasidan ilmiy-metodik tavsiyalar ishlab chiqish.

Tovush tarkibini etarli darajada o'zlashtirmaslik, nafaqat bu talaffuzdagi noto'g'ri, balki so'zlarning noto'g'ri yozilishida ham ifodalanadishi
Eshitish qobiliyati buzilgan bolaning talaffuzini o'rgatish uchun analitik-sintetik, konsentrik va polisensor usullar qo'llaniladi. Butun so'z va iboralar talaffuzni o'rgatishning boshlang'ich va asosiy birliklari bo'lib xizmat qiladi. Shu bilan birga, nutqning bo'g'in va fonema kabi elementlari ustida ish olib borilmoqda. Bunday mashg'ulotlarning amaliy samarasi bolalar tomonidan butun so'zlarni bir vaqtning o'zida ularning tarkibiy fonemalarini etarlicha aniq takrorlash bilan uzluksiz va ritmik talaffuzga erishishda namoyon bo'ladi, bu nutqning tushunarliligi uchun muhim shartdir. Konsentrik usulning asosi (FF Rau, NV Slezina) nutqning talaffuz tomonini normal eshitadigan bola tomonidan o'zlashtirilishining qonuniyligi bo'lib, u aniq fonetik ko'payish uchun unga erisha olmaydigan so'zlarni talaffuz qilishdan iborat. taxminan ma'lum bir davr. Taqdim etilgan metodning mohiyati shundan iboratki, birinchi sinfga kirayotgan eshitish qobiliyati zaif bolalarning talaffuzini dastlabki o‘rgatish ikkita konsentratsiyadan iborat bo‘lib, ularning birinchisi birinchi sinfga to‘g‘ri keladi, ikkinchisi esa ikkinchi sinfni qamrab oladi. Birinchi sinfda o‘quvchi fonemalarning qisqartirilgan tizimini tashkil etuvchi 17 ta asosiy tovushni so‘zda to‘g‘ri takrorlashi talab etiladi. Asosiy tovushlar unlilardir. a, u, u, u, va, undosh tovushlar kabip, t, k, f, s, w, x, v, m, n, l, r. Bu tovushlar artikulyatsiya jihatidan bir-biridan ancha aniq ajralib turadi va ularning har biriga yaqin bo'lgan boshqa tovushlarga qaraganda osonroq o'rganiladi. Asosiy tovushlar qatoriga kirmaydigan tovushlar so'zlarda vaqtincha mos keladigan asosiy tovushlar bilan almashtirilishi mumkin.
Turli analizatorlardan foydalanish nuqtai nazaridan, eshitish qobiliyati zaif bolalarni talaffuzga o'rgatish usuli polisensor deb ta'riflanadi. Nutqning talaffuzini idrok etish va uni nazorat qilishning barcha usullari to'g'ridan-to'g'ri va turli xil jihozlar va qo'llanmalar bilan bog'liq holda keng qo'llaniladi. Bularga tovushni kuchaytiruvchi asbob-uskunalar, nutq jarayonlarini optik jihatdan aks ettiruvchi qurilmalar va qoʻllanmalar, barcha turdagi modellar, nutq organlarining ishini koʻrsatuvchi sxematik tasvirlar kiradi. Bu, shuningdek, nutqni taktil va tebranish bilan idrok etish uchun turli xil asboblarni, shuningdek nutq organlarini ma'lum bir holatga yoki harakatga passiv olib kelish uchun asboblarni (spatula, zondlar) o'z ichiga oladi.
Maqsad talaffuzni o'rgatish - o'quvchilarning fonetik jihatdan tushunarli, aniq, ifodali og'zaki nutqini shakllantirish;
Vazifalar talaffuzni o'rganish:
Talabalarda nafas olishdan to'g'ri foydalanish, so'zlarni va qisqa iboralarni bir nafas chiqarishda birgalikda takrorlash, shuningdek, iborani sintagmalarga bo'lish qobiliyatini shakllantirish;
Talabalarda me’yor tembrdan qo‘pol og‘ishlarsiz normal balandlik va kuchli ovozdan foydalanish malakasini shakllantirish;
Rus tilidagi barcha tovushlarni va ularning birikmalarini so'zlarda to'g'ri takrorlash qobiliyatini shakllantirish;
Ovoz tarkibini saqlagan holda so'zlarni birgalikda, ohangsiz takrorlashni o'rganish;
Nutqda og'zaki va mantiqiy urg'u, to'g'ri intonatsiya, temp va sintez, orfoepiyaning asosiy qoidalariga rioya qilishni o'rganing.
O'quvchilarning talaffuz ko'nikmalari butun o'quv jarayoni davomida, o'qituvchi bilan bevosita muloqotda ham, maxsus usullardan foydalangan holda individual darslarda ham shakllanadi.
Talaffuz bo'yicha ishning dastlabki bosqichida tovushni kuchaytiruvchi uskunadan foydalanish ayniqsa muhimdir. O`qituvchi nutqi emotsional rang-barang, ifodali, orfoepiyaning barcha me`yorlariga rioya qilgan holda, iborani semantik sintagmalarga to`g`ri taqsimlagan holda bo`lishi kerak.
Talaffuzni o'rgatish dasturi quyidagi bo'limlardan iborat: nutq nafas olish, ovoz, nutq tovushlari va ularning birikmalari, so'z, ibora. Dastur orfoepiya va intonatsiyaga qo'yiladigan talablarni o'z ichiga oladi. So'z, ibora ustida ishlash dasturning eng muhim bo'limidir. Ovozdan foydalanish, nutq nafas olish, nutq tovushlarini va ularning birikmalarini takrorlash ko'nikmalarini shakllantirish so'zlar va iboralarni to'g'ri talaffuz qilishni o'zlashtirish uchun tayyorgarlik ishidir.
Talabalarni talaffuz qilishni o'rganish o'quvchilarga ma'nosi bilan tanish bo'lgan nutq materialida amalga oshiriladi. So'z ustida ishlash nafaqat o'qituvchi modeli va grafik belgisi bo'yicha so'zni takrorlashni, balki chizmalar, diagrammalar yordamida ritmlarni tasvirlashni, shuningdek, mos keladigan ritmlar uchun so'zlarni tanlashni ham o'z ichiga oladi. Bu mashqlar o‘quvchilarni “bo‘g‘in”, “urg‘u”, “urg‘usiz” tushunchalarini idrok etishga tayyorlaydi.
Orfoepiya qoidalari bilan tanishish o'qituvchi nutqiga taqlid qilish, so'ngra so'zning to'g'ri talaffuzini ustun belgisi bilan bog'lash orqali sodir bo'ladi.
Nutqning intonatsion tomonini shakllantirish talabalarni so'z, iboraning ritmik tuzilishini ajratib ko'rsatishga o'rgatishdan, so'ngra hikoya va so'roq intonatsiyasini takrorlashdan boshlanadi.
Tovushlarning salmoqli qismi va ularning birikmalari o`qituvchi nutqiga eshitish-vizual va eshitish taqlidi asosida o`quvchilar tomonidan o`zlashtiriladi. Qoida tariqasida, tovushlar yaxshi so'riladia, o, u, i, e, ya (i), yo (yo), ye (e), yu (u), m, n, p, t. y tovushi, c, f, k, x, l, h, f, g, hko'proq treningni talab qiladi. S, w, r, b, d, c tovushlarini assimilyatsiya qilish alohida individual darslarni talab qiladi. Ushbu tovushlar ustida maxsus ish boshlangunga qadar ularni almashtirishga ruxsat beriladi: sh-s (labiallashgan tovush s ), d-t, r - frikativ r, l - yarim yumshoq ovoz l, c-s.
Yilning ikkinchi yarmida tovushlarning artikulyatsiyasi aniqlanadi s, w, r, b, d, c, tovushlar farqlanadis-sh, s-z, sh-zh, c-s, h-sh, b-p, d-tva o'rganilgan tovushlarni tuzatish. Ovoz nuqsonlarini tuzatishda tovushning to'g'ri va noto'g'ri talaffuzini farqlash uchun eshitish differentsiatsiyasi qo'llaniladi, so'ngra so'z (ibora) mustaqil talaffuz qilinadi. Qayta ishlab chiqarishdagi kamchiliklarni tuzatish individual darslarda amalga oshiriladi va ularning asosiy mazmunini tashkil qiladi. Talabalarning bir nafas chiqarishda so'zlarni birgalikda talaffuz qilish, so'z, iboradagi bo'g'inlar sonini aniqlash, so'z urg'usi bilan bog'liq holda ovozning kuchini o'zgartirish, hikoya va so'roq intonatsiyasi bilan shakllantirish qobiliyatini shakllantirish ekspressivlikni rivojlantirishning zaruriy sharti bo'lib xizmat qiladi. og'zaki nutq.
Birinchi sinfning birinchi semestrida talabalar birinchi navbatda turli xil ritmik konturlarga ega bo'g'inlar qatorini talaffuz qilishni o'rganadilar (masalan,pa"dadam, papa"daddy, papapa"pa), keyin 4-6 bo'g'indan iborat so'zlar, iboralar va iboralar; yilning ikkinchi yarmida bo'g'inlar soni 7-8 tagacha ko'payadi, talaba bir nafas chiqarishda talaffuz qiladi. Talabalardan, konjugatsiyalangan va aks ettirilgan talaffuzdan tashqari, mustaqil talaffuz ham talab qilinadi. Konjugat talaffuzi nutq nafasini shakllantirishga va so'z va iboralarni tegishli sur'atda doimiy talaffuz qilishga yordam beradi. So'zning aks ettirilgan talaffuzi bilan iboralar o'qituvchining nutqini tinglagandan keyin takrorlanadi.