Tovushlar va harflar, unli va undosh tovushlarning xususiyatlari bilan tanishtirish

2.2 Til tafakkur quroli va muomala vositasi.
So'z ustida ishlash so'zlarni to'g'ri takrorlashni o'rganishni o'z ichiga oladi: tovush va bo‘g‘in tarkibi, urg‘u, orfoepik qoidalarga rioya qilgan holda davomiy. So‘z ustida ishlash talaffuz ishida muhim o‘rinlardan birini egallaydi, chunki so‘z ustida ishlash jarayonida uning tovush va bo‘g‘in tuzilishi, ritmi, tempi, orfoepik talaffuz me’yorlari ishlab chiqiladi. So'zlarni takrorlash qobiliyatini shakllantirish kattalar nutqiga taqlid qilish jarayonida boshlanadi. Biroq, modelga ko'ra, kar bola tomonidan so'zning aniq takrorlanishiga erishish kamdan-kam hollarda mumkin. So'zlarning talaffuzini o'rgatish uchun fonetik ritm qo'llaniladi. Dastlabki davrda so`z ustida ishlashda tovush-bo`g`in tarkibi ustida ishlashga asosiy e`tibor berilgan bo`lsa, keyinchalik fonetik ritm tempo-ritmik tomon va intonatsiyani ishlab chiqishda qo`llaniladi. So'zni fonetik ritm yordamida mashq qilishda so'z dastlab qismlarga bo'linadi, ularning talaffuzi harakatlar bilan birga keladi. So'z ishlab chiqilgani sayin, harakatlar soni kamayadi. Shu bilan birga, davomiylik va stressni kuzatish muhimdir, dastlab temp biroz sekinlashishi mumkin. Agar alohida tovushlar yoki ularning kombinatsiyasi ustida ishlash kerak bo'lsa, ularni so'z tarkibida keyinchalik takrorlash bilan so'zdan ajratish mumkin. O'qituvchi tomonidan so'zning talaffuz namunasi, shuningdek, konjugatsiyalangan aks ettirilgan talaffuz katta ahamiyatga ega. Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, bolalar so'zni mustaqil ravishda, normal sur'atda talaffuz qilishlari kerak. So'z ustida ishlash jarayonida so'z urg'usini o'zlashtirishga e'tibor berish kerak, bu ish bo'g'in birikmalarining turli ritmli talaffuzidan foydalangan holda amalga oshiriladi, agar ular urish, urish, ta'kidlash bilan takrorlangan bo'lsa. boshqa harakatlar bilan ta'kidlangan so'z.
Ish bolalarga tanish bo'lgan, kundalik hayotda va sinfda tez-tez ishlatiladigan so'zlarning materiali bo'yicha olib boriladi. So'z ustida ishlashda fonetik ritmdan tashqari, tovush-harf tarkibini aniqlashtirish uchun rasmlarni nomlash, so'zlarni yaxlit o'qish va so'zni qismlarga bo'lish, savollarga javob berish, topishmoqlar topish, tanlash kabi ish turlari mavjud. etishmayotgan so'z va boshqalar.
Bu ibora ustida ishlash iboralarni birgalikda, normal sur'atda, to'g'ri mantiqiy stress bilan takrorlash qobiliyatini shakllantirishdan iborat.. Fraza ustida ishlash nutq materialining talaffuz tomonini ishlab chiqishning eng yuqori darajasini aks ettiradi, chunki ibora aloqa birligidir. Fraze material ustida ishlash uni kommunikativ maqsadlarda amalga oshirishga yordam beradi. Bu ibora tovushlar, bo'g'inlar, so'zlar materialida shakllangan barcha talaffuz qobiliyatlarini aks ettirishi kerak. Tovushlar va so'zlar ustida ishlashda bo'lgani kabi, iboralarni talaffuz qilishni o'rgatishning asosiy uslubiy usuli fonetik ritmdir. Biroq, iboralar talaffuzida qo'llaniladigan harakatlar silliq o'tkazish xarakterini oladi. Agar alohida so'zlarning talaffuzini aniqlashtirish kerak bo'lsa, ularni iboradan ajratib, keyin yana uning tarkibiga kiritish mumkin. Ish uchun iboralar fonetik printsipni, nutqni rivojlantirish bilan bog'liq materiallarni va dasturning boshqa bo'limlarini hisobga olgan holda tanlanadi. Ko'pincha material she'rlar, bolalar qofiyalari bo'lib, ular keyinchalik bayramlarda o'qiladi, kichik ertaklar va hikoyalar o'rganilishi mumkin, ularda nutqning intonatsion tomonini shakllantirish ustida ishlash qulay. Nutq materiali aniq intonatsion naqshga ega bo'lgan so'zlar, so'zlar va iboralar bilan to'yingan bo'lib, ovozning kuchi va balandligini o'zgartirishni taklif qiladi. Kar va zaif eshitadigan bolalar nutqining intonatsion tomonini o'zlashtirish ularning nutqini hissiy, ifodali qiladi va uni eshitadigan maktabgacha yoshdagi bolalar nutqiga yaqinlashtiradi.
O'qituvchining sinfida talaffuzni o'rgatish bo'yicha tizimli ish o'qituvchilar va boshqa kattalar tomonidan bolalarning talaffuz qobiliyatlarini nazorat qilish orqali qo'llab-quvvatlanishi kerak. Bolalarning talaffuzini nazorat qilish, yangi nutq materialida talaffuz qobiliyatlarini avtomatlashtirishda ayniqsa muhim rol ota-onalarga tegishli. O'qituvchilar ota-onalar uchun maxsus maslahatlar o'tkazadilar, ularda ular har bir bolaning talaffuz holatini tavsiflaydi, ota-onalarga bolalar nutqini tinglashga va talaffuzdagi xatolarni ko'rishga o'rgatadi, og'zaki nutqdagi kamchiliklarni tuzatishning eng oddiy usullarini ko'rsatadi.


XULOSA.
Bolalarni bog’chadayoq maktabga tayyorlash maktabda esa ularni o’qitishning yangi shakllari amalga oshirilmoqda. Modomiki, harakat va so’z insonning o’zligini namoyon etuvchi asosiy vosita ekan, buning uchun bolaning jismoniy va nutqiy tarbiyasiga ilk davrdan boshlab e’tibor qaratmoq lozim.
Nutq kamchiliklarining kelib chiqishi sabablarini oilada har biro ta-ona, maktabgacha tarbiya muassasalarida tarbiyachi, maktabda esa o’qituvchilar bilishlari zarur. Chunki nutq kishilarning til vositasi orqali aloqa jarayonining tarixan topgan formasidir. Shunindek, nutq rang-barang ifodali tovushlarning majmuasidan iborat. Bu tovushlar oliy nerv sistemasining signallari vositasida nutq organlarining turlicha shakllanishi yoki harakati natijasida paydo bo’ladi. Shuning uchun nutq tovushlarining vujudga keltiruvchi manbalarini organlar fiziologiyasini, ularning faoliyatini o’rganish talaffuzdagi nuqsonlarning kelib chiqish sababini aniqlash, to’g’ri va ravon talaffuzni ta’minlovchi omillardan biridir. Nutq bolalarda asta-sekin shakllanadi,bola o’sib rivojlanib boradi. Aslida bola nutqining o’sib borishidagi hal qiluvchi bosqich bir yarim yoshdan besh yoshgacha bo’lgan davrga to’g’ri keladi. Bu davrda bolaning nutqi muayyan sur’atda, besh yoshdan keyin esa nutq intensiv ravishda xilma-xil o’sib boradi. Biroq ayrim bolalarning nutqiy rivojlanishida bir qator kamchiliklar uchraydi va ma’lum bir sababga bo’g’liq bo’ladi. Tovushning notog’ri talaffuz etishni ona tilidagi hamma tovushlarda uchratish mumkin. Shuni alohida ta’kidlab o’tish joizki, bolalarning ko’pchiligi asosan artikulyatsion jihatdan talaffuz qilish qiyin bo’lgan tovushlarni notog’ri talaffuz etadilar.
Bizning bebaho boyligimiz bu minglab avlodlar tomonidan yaratilgan va doimiy takomillashib boriladigan til. Til qobiliyati, til bizni odamga aylantiradi: tirik mavjudotlar dunyosida boshqa aloqa tizimlari ishlab chiqilgan, ammo ularni inson tili va undan foydalanish mexanizmlari bilan taqqoslab bo’lmaydi. Nutq odamlarning ushbu boylikni mukammallashtirishga bo’lgan intilishini tushunish qiyin emas: nafaqat so’zlarva ularning kombinatsiyasining qoidalarini bilish, balki nutqni shakllantirishning eng murakkab tizimiga, boshqa odamlarning nutqini idrok etish va uni tushunish, bolaning shovqinidan tortib, erkin oqadigan, mantiqiy va ma’ruzachining so’zli, ishonarli nutqiga qadar odam uzoq o’rganish yo’lidan o’tadi.
Bir kishi hayoti davomida nutqini rivojlantiradi. Bolalar bog’chasida bola turli xil texnik vositalardan foydalangan holda nutqni rivojlantiradi: matematikada-mantiqiy muammolarni yechishda, mutqni rivojlantrish darslarida-so’z birikmalaridan foydalanish, nutq mashqlari, matnni o’qish va qayta o’qish, rasmlar, buyumlarni tasvirlash, ertaklar o’qish va h.k. O’quv jarayonida nutqning rivojlanishi bolalarning so’z boyligini boyitishga, rus adabiyot tili normalarini mohirona o’rganishga olib keladi. Nutqning rivojlantirish jarayoni uzoq davom etadi va tarbiya yillari davomida amalga oshiriladi.