Tovar-pul munosabatlari rivojlanishi bozor iqtisodiyoti shakllanishi va amal qilishining asosidir

 

 

4. Pulning kelib chiqishi, mohiyati va vazifalari. 

 

Pul uzoq zamonlardan beri odamlarga ma’lum. Pulning kelib chiqishi turli nazariyotchilar 

tomonidan tovar ayirboshlash jarayonining rivojlanishi bilan bogʻliq holda tushuntiriladi.  

Pulning  vujudga  kelishi  va  mohiyatining turli  ilmiy kontseptsiyalari  mavjud  boʻlib, ular 

orasida ratsionalistik va evolyutsion kontseptsiyalar muhim oʻrin tutadi. 

Ratsionalistik  kontseptsiya pulning kelib  chiqishini kishilar  oʻrtasidagi  bitim,  kelishuv 

natijasi  sifatida  izohlaydi.  Bu  holat  ularning  tovarlarni  ayirboshlash  chogʻida  qiymatlarning 

harakatlanishi uchun maxsus vositalar zarurligiga amin boʻlishiga asoslanadi.  

Pul  kelib  chiqishining  evolyutsion  kontseptsiyasiga  koʻra  ular  ijtimoiy  mehnat 

taqsimoti,  tovar  ishlab  chiqarish  va  ayirboshlashning  rivojlanishi  natijasida  vujudga  kelgan. 

Qiymat shakllari  va  ayirboshlash  rivojlanishining  tarixiy  jarayonini tadqiq  qilish  orqali  tovarlar 

umumiy  olami  ichidan  pul  rolini  bajaruvchi  alohida  tovarning  ajralib  chiqishini  tushunish 

mumkin.    

Pulning  mohiyatini  toʻlaroq  tushunish  uchun  uning  quyidagi  asosiy  vazifalarini  koʻrib 

chiqamiz: 1) qiymat oʻlchovi; 2) muomala vositasi; 3) boylik toʻplash vositasi; 4) toʻlov vositasi.  

 

5. Oʻzbekistonda milliy valyuta pul - soʻmning muomalaga kiritilishi va uni 2003 yil 15 

oktyabrdan joriy xalqaro operatsiyalar boʻyicha erkin almashtirishini yoʻlga qoʻyilishi. 

---

 

Har  qanday  mamlakatdagi  tovar-pul  munosabatlarining  toʻlaqonli  amal  qilishi,  eng 

avvalo,  muayyan  mamlakat  milliy  valyutasining  mavjud  boʻlishi  hamda  barqaror  amal qilishini 

taqozo etadi. 

Mamlakatimizda  milliy  valyutaning  ahamiyatiga  katta  e’tibor  qaratilmoqda.  Bu  borada 

Prezidentimiz  I.Karimovning:  «Milliy  valyuta  –  milliy  iftixor,  davlat  mustaqilligining  ramzi, 

suveren  davlatga  xos  belgidir.  Bu  respublikaga  tegishli  umumiy  boylik  va  mulkdir»

2

,  degan 

soʻzlarini eslash oʻrinlidir. 

Oʻzbekistonning  oʻz  milliy  valyutasini  muomalaga  kiritish  ikki  bosqichda  amalga 

oshirildi:  birinchi  bosqich  1993  yilning  noyabr oyidan  1994  yilning  iyunigacha  boʻlgan  davrni, 

ikkinchi bosqich esa 1994 yilning iyun-iyul oylarini oʻz ichiga oldi.  

Oʻzbekistonda  milliy  valyutani  joriy  etishda  dastlab  «soʻm-kupon»ning  muomalaga 

kiritilishi  quyidagilarga  imkon  yaratdi:  birinchidan,  milliy  pul  islohotining  iqtisodiy,  texnik  va 

ijtimoiy  tomonlarini  optimallashtirish  uchun  respublika  ichki  iqtisodiyotidagi  barcha  real 

omillarni toʻla aniqlash  va  hisobga olish;  ikkinchidan,  mustaqil  moliya-kredit va narx siyosatini 

yuritish  boʻyicha  muayyan  tajriba  orttirish;  uchinchidan,  milliy  pul  birligini  joriy  etish 

strategiyasi  va  mexanizmini  oʻrganish,  inflyatsiya  jarayoniga  qarshi  kurash  tadbirlari  ishlab 

chiqish va sinovdan oʻtkazish, oʻzaro hisob-kitoblar mexanizmini yoʻlga qoʻyish va hokazo.  

Oʻzbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasining  122-moddasi  hamda  «Oʻzbekiston 

Respublikasining  Davlat  mustaqilligi  asoslari  toʻgʻrisida»gi  Qonunning  111-moddasiga, 

shuningdek, Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1993 yil 3 sentyabrdagi 952-XII-sonli 

qaroriga  muvofiq,  1994  yilning  1  iyulidan  boshlab  Oʻzbekiston  Respublikasi  hududida  milliy 

valyuta – «soʻm» muomalaga kiritildi.