Tosnkent moliya instituti u. K. Yakubov, yo. S. Ilxamova, M. I. Azizova elektron tijorat

Elektron biznes texnologiyalari (sotish)
Tashkilot to‘liqligicha elektron biznes vazifalarini amalga oshirish 
uchun korporativ portallar (EIP - Enterprise Information Portal – 
dasturiy apparat kompleksi) yaratadilar. Ular ishchilar, mijozlar, 
hamkorlarga tashkilotning turli axborot resurslaridan erkin 
foydalanishga imkon yaratadi. Bu axborot resurslari: dasturlar, 
korporativ va boshqa ma’lumotlar, tashkilot va korxonalar vazifalari va 
maqsadlari bilan mos keluvchi, taklif qilinuvchi xizmatlar (qidiruv 
tizimlari, elektron pochta yoki e’lonlar elektron taxtachasi, buyurtmani 
bajarish jarayoni olib boruvchi buyurtma tizimi yoki nazorat tizimi). Ish 
mazmuniga ko‘ra portal nafaqat tashqi iqtisodiy muhit bilan aloqani 
amalga oshiradi, balki ishlab chiqaruvchi va iste’molchilar, 
ta’minotchilar o‘rtasida o‘zaro munosabatlar muhitini yaratadi. Masalan, 
xaridlar yoki ta’minot tizimlari texnik-material resurslarga ehtiyojlari 
haqida axborot joylashtirishga, ta’minotchilar qidirish va ulardan tijorat 
takliflarini olish, tenderlar takiloti va boshqalar uchun imkon yaratadi 

---

154 
(2-rasm). Barcha ma’lumot tizimda standartlashtirilgan katalogga mos 
ravishda sinflashtiriladi va saqlanadi.
10.3-rasm.
 Elektron biznes texnologiyalari (ta’minot) 
 
Bozor ishtirokchilarining o‘zaro munosabatlarining shakllari: 
Elektron savdo maydonchalari.
Elektron biznes tizimlarida o‘ziga xos rolni elektron savdo 
maydonchalari (
e-marketplaces
) o‘ynaydi. Biznesning B2B modelida 
savdo maydonchalari ishtirokchilarga bir nechta asosiy vazifalarni 
ta’minlaydilar. Birinchi vazifa – bu umumiy apparat va dasturiy asos 
(platforma)da ta’minotchi va iste’molchilarga ma’lumotlar yetkazish. Bu 
orqali savdo kompaniyalari zaruriy axborotlarni ta’minlaydi va 
tranzakstiyalarni bajaradi. Boshqa bir vazifa – on-layn to‘lov, logistika 
va dinamik savdo imkoniyati kabi xizmatlar taklifi. Savdo 
maydonchalarining yana bir vazifasi – limitlash, byudjetlash, kreditlash 
va yig‘ma chegirmalar mexanizmlarini taqdim etish (2.4-rasm). Hozirgi 
kunda elektron savdo maydonchalari jo‘shqin rivojlanish bosqichidadir. 
Elektron savdo maydonchalari turlarini, tashkillashtirish modellarini, 
boshqaruv xususiyatlarini va misollarni kengroq ko‘rib chiqamiz. 
Elektron savdo maydonchalari ikki asosiy yo‘nalish bo‘yicha 
rivojlanadi. Yo tor sohaga, yo sohalararo jarayonlarga yo‘nalib, mos 

---

155 
ravishda yo vertikal, yo gorizontal birlashmalarni hosil qiladi.
Gorizontal birlashmalar funksional jarayonlar moliyaviy hisob, 
logistika, xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash, kadrlar bilan ishlash va 
boshqalar avtomatizatsiyasi bo‘yicha yechimlar taklif qilgan holda turli 
sohalarni qamrab oladi.
10.4-rasm. Elektron biznes texnologiyalari (ta’minot)