Tosnkent moliya instituti u. K. Yakubov, yo. S. Ilxamova, M. I. Azizova elektron tijorat

Nazorat savollari 
 
1.
Elektron tijoratda korxona va uning birinchi qadamlari. 
2.
Elektron tijorat samaradorligining asosiy ko‘rsatkichlari. 
3.
Korxona saytini ishlab chiqishdan maqsadi va uning 
muvaffaqiyati omillari. 
4.
Saytni ishlab chiqish bosqichlari, yuzaga keluvchi muammolar. 
5.
Sayt kuzatuvi, tahlili va mijozlarni jalb qilish tadbirlari. 

---

142 
6.
Mijozlar bilan o‘zaro aloqa muammolari va yechishdagi shartlar. 
7.
Mijozlar bilan o‘zaro munosabatlarning boshqaruv tizimi tasnifi.
8. Sayt yaratish. NTML texnologiyasi. 
9. Saytpromouting nima? 
10. Spamdeksing usulini qo‘llash. 
11. Internet marketing va uni olib borish. 
 
 

---

143 
10-BOB. ELEKTRON TIJORAT, ELEKTRON 
BOZOR MUNOSABATLARI 
 
10.1. Elektron bozor, elektron bozor maydonlari, elektron magazin 
 
Elektron bozor deb, uning ishtirokchilari va axborot strukturalari 
hamda telekommunikastiya texnologiyalari, tizimlari sharoitida ma’lum 
qonuniyatlar bilan xarakterlanadigan ishtirokchilar, ularning o‘zaro 
ta’sir jarayonlari majmuasi tushuniladi. Elektron bozor an’anaviy 
jismoniy bozorga nisbatan ancha mukammal raqobat bilan 
xarakterlanadi. Elektron bozorda xaridor va sotuvchilarning katta soni 
ishlaydi, yangi ishtirokchilarning bozorga chiqishiga hech qanday 
to‘siqlar yo‘q, barcha ishtirokchilar axborotdan erkin foydalanadi. 
Sotuvchilar har xil o‘lchamdagi, turli geografik rayonlarda joylashgan, 
elektron biznes vositalarini tadbiq etishning turli bosqichlaridagi 
kompaniyalar tomonidan e’tiborga havola etilganlar. Jismoniy bozorda 
katta kompaniyalar afzallikka ega. Chunki ular o‘zlarining bozordagi 
katta o‘rni, ulushi sababli iste’molchilarda o‘zlarining tovar yoki 
xizmatlarini ancha sifatli, ancha ishonchli deb qabul qilish tuyg‘usini 
shakllantiradilar. Elektron tijoratda bunday afzallik mavjud emas. 
Internetni buyuk tarozu ham deyishadi.
Kichik kompaniyalar katta muvaffaqiyatga erishishlari va yirik 
kompaniyalar bilan barobar raqobatlashishi mumkin. Axborotdan erkin 
foydalanish har xil kompaniyalar tovarlari xarakteristikasi va narxini 
solishtirishi mumkin bo‘lgan iste’molchilargagina foydali emas. 
Axborot texnologiyalari almashinuvlar natijasida topilgan iste’molchilar, 
ularning didi va ta’bi haqidagi axborotni yig‘ish va saqlashga imkon 
beradi. Iste’molchilarga individual xizmat ko‘rsatish yondashuvi amalga 
oshirilishi mumkin. Bu esa talabning noaniqligining darajasini 
pasaytiradi va korxonaning bu noaniqlik ta’sirida bo‘ladigan zararlarini 
chetlatadi. Axborotning mavjudligi va ochiqligi xaridorlarga maksimal 
darajada ma’qul narx qo‘yishda sotuvchilarga imkon beradi. 

---

144 
Zamonaviy bozorda faoliyat yurituvchi hamma korxonalarni 
ularning elektron bozorga bo‘lgan munosabatiga ko‘ra 3 guruhga 
ajratish mumkin: 
1.
An’anaviy (brick-and-mortar) kompaniyalar – ular real, jismoniy 
bozorda faoliyat ko‘rsatib, ma’lum vaziyatlar majbur qilmasa, elektron 
bozorga murojaat qilmaydilar. 
2.
Aralash (slick-and-brick) korxonalar – ular o‘z faoliyatlarining bir 
qismini internet orqali amalga oshiradilar. Bunday korxonaar faoliyatni 
ko‘rib chiqayotganda elektron biznesning qo‘llanishi ularga nima 
berishini aniqlash juda muhim. 
3.
To‘liq elektron (click-only) korxonalar – ular faqat internetda 
mavjud. Bunda ularning paydo bo‘lishi sabablarini va ularning foydani 
qanday olishlarini tushunish juda muhim. 
10.1-rasm.