|
2.ROBOTNIMA?
Robot (chexcha: robota — „mehnat“) — sunʼiy mexanik qurilma. U, odatda, elektromexanik tizim boʻlib, odam mehnatini bajaradi. Robot soʻzi bilan virtual dasturiy taʼminot agentlariga ham aytilishi mumkin, biroq ularni bot deyish qabul qilingan.[1]
Robot so'zining etimologik kelib chiqishi Chexiya tilidan ko'proq yoki kam emas. Xususan, ikki atamaning birlashmasida: robota "majburiy mehnat" sifatida belgilanishi mumkin va ichida rabota "servitut" bilan sinonim. Xuddi shu tarzda, shuni ta'kidlash kerakki, unga ko'proq yoki kamroq murojaat qilingan birinchi marta 1920 yilda yozuvchi Karel Kapekning "Rossum universal robotlari" nomli asarida bo'lgan.
The robototexnika hisoblanadi fan va texnikasi dizayn, ishlab chiqarish va foydalanish bilan shug'ullanadigan robotlar . Robot, boshqa tomondan, a mashina ob'ektlar bilan o'zaro aloqa qilish va ma'lum bir tarzda odam yoki hayvon xatti-harakatlarini taqlid qilish uchun dasturlashtirilishi mumkin.
The kompyuter fanlari The elektronika The mexanik va muhandislik Ular faqat robototexnika sohalarida birlashadigan ba'zi fanlardir. Robototexnikaning asosiy maqsadi - bu avtomatik ravishda ishlaydigan va odamlar uchun qiyin yoki imkonsiz ishlarni bajaradigan asboblarni qurish.
Hozirgi vaqtda robototexnika irodasi va chegarasi bilan rivojlanib, robot xirurgiyasi kabi bir qator fanlarning rivojlanishiga olib keldi. Bunday holda, u insonning sog'lig'ini yaxshilash uchun aniq maqsadga ega va buning uchun juda aniqlik talab qiladigan juda murakkab jarrohlik aralashuvlarni amalga oshiradi. Shunday qilib, robotlar yordamida inson tomonidan qilinadigan xavfni yo'q qilish mumkin.
Shu tarzda, masalan, Da Vinchi ismli robotning mavjudligini ta'kidlashimiz kerak, u yuqorida aytib o'tilgan jarrohlikning ustunlaridan biriga aylandi. Bu transoral jarrohlik kabi muhim operatsiyalar muvaffaqiyatli amalga oshirilgan asbobdir.
Xuddi shu kabi, robototexnika ham biron bir jismoniy nogironlikka duch kelganlarga yordam berish va yordam berish uchun foydali bo'lgan robotlarni yaratishga muvaffaq bo'ldi. Va bu, masalan, qutqaruv operatsiyalarini o'tkazish uchun harbiy sohada ishlab chiqilgan robotlar to'plamini unutmasdan.
Yozuvchi Ishoq Asimov (1920 -1992 ) odatda robototexnika tushunchasi uchun javobgar deb hisoblanadi. Ushbu fantastika va ilmiy tarqatish asarlariga ixtisoslashgan ushbu muallif o'z taklifini bildirdi Robototexnikaning uchta qonuni , uning badiiy kitoblari robotlarining harakatlarini tartibga soladigan, ammo agar shunga o'xshash texnologik rivojlanish darajasiga erishilsa, kelajakdagi voqelikda qo'llanilishi mumkin bo'lgan tartibga solish turi. Ushbu qoidalar matematik formulalar shaklida berilgan "Pozitron yo'llar" robot xotirasidan.
The Robototexnikaning birinchi qonuni robot odamga zarar etkazmasligi yoki harakat qilmasligi sababli odamga zarar etkazishiga yo'l qo'ymasligi kerakligini ta'kidlaydi. The Ikkinchi qonun robot inson tomonidan aytilgan barcha buyruqlarni bajarishi kerakligini ta'kidlaydi, bundan mustasno, agar ushbu buyruqlar odamlarga nisbatan qarama-qarshi bo'lsa. Birinchi qonun . The Uchinchi qonun robot o'zining yaxlitligi haqida g'amxo'rlik qilishi kerakligini belgilaydi, agar ushbu himoya noqulaylik tug'dirmasa Birinchidan yoki Ikkinchi qonun .
Robotni insonning hayoti uchun xavfli sharoitlar (kuchli radiatsiya, yuqori temperatura va boshqalar)da, odam borishi qiyin boʻlgan obyektlarda (suv ostida, kosmosda) kishi funksiyasini qisman yoki toʻla bajaruvchi mashina deb ham atashimiz mumkin. Robot terminini birinchi marta 1920-yilda chex yozuvchisi Karel Chapek oʻzining „Robot U. Robot“ pyesasida ishlatgan.
Robotlar, asosan, 3 turga boʻlinadi: qatʼiy dastur asosida ishlaydigan Robot, odam (operator) boshqaradigan Robot va sunʼiy intellektli (integralli) Robot Ish bajarish turiga qarab, Robot manipulyatorlar, axborot uzatuvchi Robot, odimlovchi Robot va boshqalarga boʻlinadi. Robotlarning tashqi koʻrinishi ham, xattiharakatlari ham odamni eslatadi, yaʼni ular antropomorf (odamsimon) mashinalar hisoblanadi va boshqa mashinalardan shu xususiyati bilan farq qiladi. Robotlar texnikasining asosiy 2 yoʻnalishi mavjud: sanoatda ishlatiladigan va favqulodda (ekstremal) sharoitda ishlatiladigan Robotlar texnikasi. Sanoatda ishlatiladigan Robot, Mas, Robotmanipulyatorda „mexanik qoʻllari“ va tashqi boshqarish pulti yoki oʻziga oʻrnatilgan dasturli boshqarish qurilmasi, EHM (kompyuter) boʻladi. Operator P. qoʻllarining harakatini bevosita yoki televizor ekranidan kuzatib boshqaradi. Koʻpincha Robot avtomatik boshqarish tizimi bilan jihozlanadi. Robotmanipulyatorlar, asosan, kishi salomatligi uchun xavfli boʻlgan (ekstremal) sharoitlarda qoʻllaniladi. Robotlar jarayonlarni avtomatlashtirishning eng samarali vositasi hisoblanadi.
Robotlardan foydalanish sohalari borgan sari kengayib bormokda. Mac, Yaponiyada 6 ming metrgacha chuqurlikda ishlay oladigan Robot"geolog", notani „oʻqib“ elektr gitara chaladigan Robot"mashshoq", Avstraliyada qoʻy junini qirqadigan Robot"sartarosh", AQSH da suv ostida ishlay oladigan Robot"gʻavvos" yaratilgan. Germaniyada esa Robotlar politsiyada ishlaydi (ularga portlovchi moddalar oʻrnatilgan mashinalarni ochish vazifasi topshiriladi). Avtomobilsozlik rivojlangan barcha mamlakatlarda (shu jumladan, Oʻzbekistonda) Robotlar mashinalarni yigʻishda (ayniqsa, payvandlash ishlarida) qatnashadi. Ixtirochilar avtomobilni boshqara oladigan Robotni yasash bilan shugʻullanishmokda. Bunday Robotning varianti Volkswagen (VW) zdida (Germaniya) yaratilgan. „Klaus“ laqabli ushbu Robot 2000 yilda namoyish qilingan. U boshqa Robotlar kabi 2 qoʻl va 2 oyokdi emas, balki 3 qoʻl va 3 oyoqqa ega. Bu Robot 2002 yilgi koʻrgazmada ham ishtirok etdi, lekin hali amalda qoʻllanilganicha yoʻq. Bunday Robotlar ustida Yaponiyada ham tajribalar olib borilmoqda. „Soni“ kompaniyasi (Yaponiya) sunʼiy intellektli „Aybo“ („Oʻrtoq“) nomli Robotni yaratdi (2004). U uydagi koʻp ishlarni (mebelni surish, oynani artish, telefon jiringlaganda uy egasini chaqirish va boshqalarni) bajaradi.[2]
Aynan qanday mashinalar robot, deb atalishi mumkinligi haqida bahslar ketayotgan boʻlsa-da[3][4][5], odatiy robot quyidagi sifatlarga ega boʻlishi kerakligi taʼkidlanadi:
Tabiiy emas, yaʼni ongli mavjudot tomonidan yasalgan.
Atrof-muhitni kuzata oladi (koʻrish orqali kuzatishi shart emas; boshqa tur sezgi ham boʻlishi mumkin).
Atrof-muhit bilan interfaol munosabatda boʻla oladi.
Qandaydir darajada aqlli, yaʼni (mustaqil yoki oldindan dasturlangan) qaror qabul qila oladi.
Dasturlana oladi.
Aylanish yoki parallel koʻchish oʻqlari bilan harakat qila oladi.
Epchil manipulatsiyalarni bajara oladi.
Irodasini namoyish qila oladi (bu sifat muhim emas, zero antropomorfizmga taalluqlidir[6]).
Do'stlaringiz bilan baham: |
