Тошкентдавлат иқтисодиёт университети

Тадқиқот ёндашуви

Тадқиқот фалсафаси билимларнинг моҳиятини тушунишни назарда тутади, бу эса эпистемологик (epistemological) нуқтаи назарда дунё табиати деб қаралади, шунингдек онтологик (ontological) нуқтаи назар сифатида танилган (Sounders ва бошқалар, 2007 107-бет). Бу бизнинг дунёдаги қараш тарзимизни ва танланган стратегия асосидаги тахминларни аниқлайди ва шу билан тадқиқот учун методологияни танлашни белгилайди. Масалан, маълумотларни йиғиш ва таҳлил қилиш учун танланган усуллар киради. Тадқиқот фалсафаси муаллифнинг онтология (ontological), эпистемология (epistemological), аксиология (axiology) нуқтаи назардан фалсафий нуқтаи назари, тахминлари ва билимларини ўз ичига олади (Creswell, 2014 16-бет) ва тадқиқот учун кўрсатма бўлиб хизмат қилади. Амалиётда тадқиқот учун маълум бир фалсафий сохани танлаш учун аниқ жавоб йўқ (Sounders ва бошқалар, 2007 109-бет), аксинча дунёни қўришнинг турли хил усуллари ( Ritchie & Lewis, 2003, 150-бет), тадқиқот натижалари фалсафий нуқтаи назардан қандай аниқланишини муҳокама қилиш муҳимдир.
Ушбу тадқиқотда мақсад Ўзбекистонда Пул массаси сохасини ривожлантиришда мавжуд назариялардан маълумотларни йиғиш ва тахлил қилиш ҳамда асосий йўналишларни ўрганиш ва лойихани бошқариш тизимини ишлаб чиқишдир. Муаллифлар янги назарияни яратиш ёки мавжуд бўлган хар қандай назарияни синаб кўришни мақсад қилмайдилар, аксинча назарий қурилиш ва уларни янги асосга бирлаштириш, шу билан бирга адабиёт ва амалиёт ўртасидаги фарқни йўқ қилишни мақсад қиладилар. Ушбу тадқиқотни кашфиётчи хусусиятини ҳисобга олган ҳолда (Sounders ва бошқалар, 2009 170-бет), адабиётларни кўриб чиқиш ва эмпирик (empirical) тадқиқотларда мавзуларни аниқлаб, сўнгра назарий асос билан боғлаб турадиган нақшларни аниқлаш, ёндашув ўғирлаш деб ҳисобланади. Бундан ташқари ушбу диссертация учун белгиланган онтологик (ontological), эпистемология (epistemological), аксиология (axiology) нуқтаи назарларга мос келади.
Тадқиқот дизайни тадқиқотчига маълумотлоарни йиғиш ва таҳлил қилиш нуқтаи назаридан тадқиқот режаси ва тартибларини тузишда ёрдам беради (Creswell, 2009, 3-бет). Иккита йирик тадқиқот лойихалари миқдорий стратегия ва сифатли стратегия (Bryman & Bell, 2011, 27-бет; Saunders va boshq., 2009, 151-бет). Илгари айтиб ўтилган онтологик ва эпистемологик позицияларни танлаш тадқиқот дизайнига таъсир қилади, чунки учтаси бир-бири билан узвий боғлиқ бўлиши керак (Bryman va Bell, 2011, 27-бет).
Миқдорий маълумотлар одатда маълумотлар йиғиш техникаси сифатида рақамли маълумотлар ёки сўровномалар билан боғлиқ (Jones, 2011, 202- бет), натижада рақамлар пайдо бўлади. Миқдорий тадқиқотлар, шунингдек, турли хил ўзгарувчилар тўпламлари ўртасидаги муносабатларни Регрессион (Regression)каби статистик усуллардан фойдаланган ҳолда синаб кўрса бўлади (Creswell, 2009, 4-бет). Сифатли тадқиқот учун одатда хулқ-атвор нақшларини чуқурроқ англаш учун кузатувлар ёки суҳбатлар ( Ritchie ва бошқ. 2014,31-бет) каби процедуралар орқали тўпланадиган рақамли бўлмаган маълумотлар билан боғлиқдир (Creswell, 2009, 4-бет). Ҳозирги тадқиқотда рақамли маълумотлар мавжуд бўлиб, ўзгарувчилар ўртасидаги статистик алоқаларни синаб кўрилади ва миқдорий тадқиқот ёндашуви тадқиқот саволига жавоб бера олади. Тадқиқот мақсади ва танланган эпистемологик ва онтологик тахминларни ва аниқ кўрсаткичларни инобатга олган ҳолда сифатли тадқиқот дизайнини танлаш мумкин бўлади. Бундан ташқари, тадқиқот мақсадларини шакллантиришнинг уч хил шакли мавжуд: тавсифловчи, тушинтириш ёки изланиш. Таърифловчи ўрганиш билан боғлиқ “Вазият портретини тасвирлаш”(Robson, 2002, 59-бет, Saunders va boshq., 2009, 134-бет).Тушунтиришли тадқиқотнинг мақсади ўзгарувчилар ўртасидаги ўзаро боғлиқликни аниқлашдир (Saunders ва бошқ., 2009, 134-бет). Ванихоят, тадқиқот ишлари «нима бўлаётганини; янги тушунчаларни излаш; саволлар бериш ва ҳодисаларни янги нуқтаи назарда баҳолаш»(Sonders ва бошқ., 2009, 133-бет). Тадқиқот дизайни ва қабул қилинган фалсафанинг олдинги тушунчаларига асосланиб, тадқиқот лойихаси пул массаси сохасини ривожлантиришга ёрдам бериш учун энг яхши нарсаларга мос келади. Тадқиқот саволининг моҳияти ва ушбу тадқиқотнинг мақсадини ҳисобга олган ҳолда, бирламчи маълумотлар мақсадга мувофиқ ҳисобланади (Saunders ва бошқ., 2012, 306-бет). Мақсад, интеграциялашган ҳолда ёқилғи энергетика саноатини ривожлантиришда амалга ошириладиган лойихаларни енгиллаштиришдир.