Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti X. X. Muratov, R. R. Jabbarov

25–rasm. Husn beruvchi naqsh elementlari.
 
kashf etadi. Oddiy qora qalamlar naqqoshning asosiy ish qurollaridan biri ekan, xo‘sh 
qalamlarning sifatli yoki sifatsiz ekanini qayerdan ajratib olish mumkin?
Ma'lumki, bugungi kunda dunyo iqtisodiyoti shiddat bilan rivojlanib 
borayotgan bir paytda turli tuman o‘quv qurollarini, shu jumladan oddiy qalamlarning 

---

70 
ko‘plab markalarini savdo do‘konlarida, rastalarida uchratishimiz mumkin. Qalamni 
sotib olishdan avval uning markasiga e’tibor berish zarur. Rossiya (Томск) ning 
«KOHCTPУKTOP», Germaniyanig «GLOBE NO. 555 222», Chexiyaning 
«HARDTMUTH «KOH–I–NOOR» 1500» hamda «POLF» va boshqa markali 
ko‘plab qalam turlarini uchratishimiz mumkin. 
Agarda markasiga qarab sifatli qalamni ajratib olish imkoni yo‘q bo‘lsa, 
oddiy toza oq qog‘ozni teks stol ustiga qo‘yib qalamni bir xil kuchlanishda ohista 
yurgizib ko‘riladi. Qalam qoldirgan chiziq atrofida xira iz qoldirsa yoki qalam grafiti 
to‘kilib qolsa u sifatsiz qalam hisoblanadi. Bordi–yu siz tortgan chizig‘ingiz bir xil 
yo‘g‘onlikda, chiziq atrofida hech qanday iz qoldirmasa yoki qalam grafiti to‘kilib 
qolmasa u sifatli qalam hisoblanadi. 
Naqsh kompozitsiyasining sifatli, chiroyli va jozibador chiqishi uchun qalam 
bilan bir qatorda o‘chirg‘ich va chizg‘ichlar ham muhim ahamiyat kasb etadi. 
Qalamda chizilgan chiziqlarni o‘chirish uchun yumshoq oq o‘chirg‘ichdan 
foydalanish qulay. Chunki, qalam izlari mayin va yumshoq oq o‘chirg‘ichlarda 
o‘chirilgandan so‘ng qog‘ozda dog‘ qoldirmaydi. Tarkibiga qum qo‘shilgan ko‘k 
dag‘al o‘chirg‘ichdan foydalanish to‘g‘ri bo‘lmaydi. Dag‘al o‘chirg‘ichda 
o‘chirilganda qog‘oz sathida dog‘ qoldirish bilan birga uning sifatini buzadi, qayta 
chizish jarayonida ish sifatiga putur yetadi. 
Chizg‘ichlardan foydalanishda esa albatta yog‘och chizg‘ichlarni ishlatish 
zarur. Chunki, yog‘och chizg‘ichlar qog‘oz sathida surilganda yog‘ni, namlikni 
o‘ziga singdirib oladi va bir teksda ishning sifatli chiqishini ta’minlaydi. Metall, 
shisha, plastmassa va boshqa shu kabi materiallardan yasalgan chizg‘ichlar qog‘oz 
sathiga ishqalanishi natijasida qiziydi va tarkibidan yog‘ va namlik chiqarib qog‘ozga 
surkalaydi, har xil dog‘lar hosil qiladi. Oqibatda naqsh kompozitsiyasining sifati 
buziladi, kishi ruhiyatiga ta'sir etib, bajarayotgan ishidan ko‘ngli qoladi, mehnati 
samarasiz bo‘ladi.