Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti X. X. Muratov, R. R. Jabbarov

Tayanch tusunchalar:
kompozitsiya, pardoz, yodgorlik, me'mor, girih, 
arxitektura, geometrik, kvadrat, gul, barg, novda, g‘uncha, madoxil, rax, oval, romb, 
ellips, turunj, o‘simliksimon, mehrob, novda, marg‘ula, bofta, shukufta, tanob, 
bog‘lam, sirtmoq, handasiy.
MAVZUNI MUSTAXKAMLASH UCHUN SAVOLLAR:
1. Qanday naqsh turlari bor va ular qaysilar? 
2. Qanday naqsh turiga gulli girih naqshi deyiladi? 
3. «Amaliy san'atning deyarli barcha turlarida juda keng tarqalgan 
o‘simliksimon naqshi» ta'rifi qaysi naqsh turiga nisbatan berilgan?
4. Arabcha «limon» degan ma’noni bildiruvchi naqsh turi qaysi? 
1.
 
Forscha chigal, tugun degan ma'noni anglatib, handasiy 
naqshlar turiga kiruvchi murakkab naqsh turi — girih naqshini 
o‘rganish. 
2. Naqqoshlikda, kulolchilikda, misgarlik, kashtachilik va shu singari turlarida 
ishlatiladigan o‘simliksimon naqsh — anorgul naqshini o‘rganish. 
3. Kabutar, sher, baliq, davlat gerbi va boshqalarni stillashtirib tasvirlangan 
naqsh elementlaridan tashkil topgan — ramziy naqshlarini o‘rganish. 
4.
 
Arabcha — ostona, kirish, eshik ma'nolarini anglatib, chapurost 
takrorlanuvchi islimi naqsh turi bo‘lib, kompozitsiyada chiqish nuqtasi, ya'ni manbai, 
ildizi, asosi yoki o‘zagi hisoblanuvchi —
 
madoxil naqshlarini o‘rganish. 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

63 
21–rasm. Barg naqsh elementlari.
 
I.2.2.–§. Oddiy naqsh elementlarini chizish 
Amaliy san'atga ihlos qo‘ygan va uni o‘rganmoqchi bo‘lgan har qanday kishi 
amaliy san’at turlari — ganch o‘ymakorligi, naqqoshlik, yog‘och o‘ymakorligi va 
boshqalarni o‘rganish uchun naqsh elementlarini chiza olishni o‘rganishi kerak. Bu 
elementlar naqsh ishlashning alifbosi hisoblanadi.
Bu mashg‘ulotda biz naqsh elementlari barg, gul, marg‘ula va tanob, shkift, 
bog‘lam va sirtmoqlarning turlari, nomlari va ularni chizishni o‘rganamiz
11
.
Barg
— o‘simliksimon naqsh elementi bo‘lib, naqqoshlar tomonidan 
tabiatdagi o‘simlik bargini stillashtirib olingan tasviri (20–rasm). Barg naqsh 
kompozitsiyasida to‘ldiruvchi va husn beruvchi elementdir. Ular tuzilishiga ko‘ra 
oddiy va murakkab turlarga bo‘linadi. Oddiy barglarga uch barg, bodom bargi, tol 
bargi va boshqalar kiradi. Murakkab barglarga esa ko‘p barg, shobarg, sadbarg va 
boshqalar kiradi. Barglarning quyidagi turlari bor: chunonchi, shobarg (shahona barg) 
eng katta barg, qo‘sh barg, ko‘p barg, chor barg (to‘rtta barg), hurmo bargi, tol bargi, 
11
Bulatov S.S., Dadashev L. Naqsh alifbosi. –Т.: Cho‘lpon, 1999.

---

64