Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti pedagogika fakulteti psixologiya kafedrasi pedagogika va psixologiya kafedrasi

17.3.Xarakter to‘zilishi va xususiyatlari
Xarakter haqida tushuncha, xarakter to‘zilishi va xususiyatlari
Xarakter yunoncha so‘z bo‘lib «zarb kilish», «belgi kuyish» degan ma’noni bildiradi. Xakikatdan ham xarakter kishining jamiyatda yashab egallaydigan alohida belgilaridir. SHaxsning individualligi temperament singari xarakterda ham namoyon bo‘ladi. Xarakter – bu shaxsning faoliyat va mulokoti jarayonida tarkib topadigan va namoyon bo‘ladigan individual xususiyatlari bo‘lib, individ uchun u tipik xulq-atvor xislatlari bo‘lib xisoblanadi.
Kishining shaxsi u nima kilayotgani bilan emas, balki uni qanday bajarayotgani bilan xarakterlanadi.
Xarakter kishi shaxsining yo‘nalishini belgilaydigan ijtimoiy munosabatlarga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, kishining jamiyatdagi yo‘qori mavkei, amali unda takaburlik, kekkayganlik, riyokorlik, ta’magirlik, munofiklik kabi salbiy xislatlarni shakllanishiga olib kelishi mumkin. Aksincha, oddiy mehnatkash kishida jamiyatdagi mavkeiga qarab fidokorlik, maksadga intilganlik, jasurlik, kamtarlik, mehnatsevarlik kabi ijobiy xislatlarning shakllanishiga olib keladi.
Xarakterning to‘zilishi
Inson shaxsining xarakteri hamisha ko‘pqirrlidir. Unda alohida xususiyatlar yoki tomonlar ajratilib kursatilishi mumkin, lekin ular bir-birlaridan ajratilgan, alohida xolda bo‘lmaydi, balki ma’lum darajada xarakterning barqaror to‘zilishini tashqil etgan xolda o‘zaro bog‘liq bo‘ladi.
Xarakterning srukturasi uning ayrim xususiyatlari urtasidagi konuniy bog‘liqlikda namoyon bo‘ladi. Agar kishi kurkok bo‘lsa, u tashabbuskorlik, kat’iylik va mutsaqillik, fidokorlik va oliyximmatlilik fazilatlariga ega bo‘lmaydi, deb aytish uchun asoslar bor. SHu bilan birga xarakteri buyicha kurkok kishidan itoatkorlik va xo‘shomadguylikni, kuchli kishiga nisbatan konformlilikni, kizgonchilikni, sotkinlikni, ishonchsizlik va extiyotkorlikni kutish mumkin.
Xarakterning xususiyatlari orasida ayrimlari asosiy, etakchi bo‘lib, uning namoyon bo‘lishining butun kompleksini rivojlantirishning umumiy yo‘nalishini belgilab beradi. Ular bilan bir katorda ikkinchi darajali xususiyatlar ham borki, ayrim xollarda ular asosiy deb belgilanishi, boshkalarida esa ular bilan uygunlashmasligi ham mumkin.