Toshkent viloyati chirchiq davat pedagogika instituti o’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Tarje» cholg‘u kuylari. Mushkilotning «Tasnif»lardan so‘ng keladigan
o‘rta-yakuniy bo‘g‘inlari boshlang‘ichlar bilan tarkibiy bog‘liq bo‘ladi. Xususan,
«Tasnif»larning kuy-mavzuyi turkum miqyosida yangi «sinov» mushkilotlaridan
o‘tadi, taraqqiyot ifo- dasi bo‘lgan ohang va o‘lchov-ritm o‘zgarishlariga uchraydi.
Bu o‘zgarishlar dastlab «Mushkilot» bo‘limidagi ikkinchi qism – «Tarje» nomli
kuylarda o‘z aksini topadi. «Tarje» arabcha so‘z bo‘lib, «qay- tarish», «takrorlash»
ma’nolarini anglatadi. Buning ma’n os i shuki, «Tarje» qismlarida ushbu
bo‘limning 1-qismi, ya’ni «Tasnif» usuli (biroz tezroq sur’atda) va asosiy kuy
ohangi ma’lum o‘zgar ishlar bilan takrorlanadi. «Tarje»lar ham «Tasnif»lar singari
maqomlar- ning nomlariga qo‘shib («Tarjeyi Buzruk», «Tarjeyi Navo», «Tar- jeyi
Dugoh», «Tarjeyi Segoh», «Tarjeyi Iroq» kabi) o‘qilad i. Ammo «Rost» maqomida
«Tarje» nomli kuy qismi uchramaydi. «Tarje» kuylarining shakl asosida ham
bizlarga «Tasnif»lardan ma’lum xona-bozgo‘y kuy tuzilmalari muhim o‘rin tutadi,
zero «Tarje»lar ham odatda «Tasnif»lar singari xona-bozgo‘y vosita- sida rivoj
topadi. Biroq, «Tarje»lar, vazmin «Tasnif»lardan farqli o‘laroq, ko‘tarinki kayfiyat
va shodlik tuyg‘ularini tarannum etadi. «Tarjeyi Navo» kuyi fikrimizga misol bo‘la
oladi.

25
Maqomlarning aytim (ashula) bo‘limi umumiy nom bilan «Nasr» deb ataladi.

«Nasr» – arabcha «ko‘mak», «zafar», «g‘alaba» demakdir. Maqom ashulalari
aytim san’atining murakkab va mukammal namunalrini namoyon etadi.
Shu bois ham, ularni kuylash uchun maxsus amaliy malaka va ijroviy mahorat
talab etiladi. Bunga erishish uchun esa, musiqiy tahsilning «ustoz-shogird»
an’anasi qo‘llanib kelingan.
Ushbu an’anaga binoan, maqomchi ustoz o‘z san’atini o‘rgatish va shu tariqa
meros qoldirish yo‘lida o‘ziga qobiliyatli shogird tanlagan. Shogird ustozning
maqom ashulachiligi bobidagi mahoratini ko‘p yillar (7–10, hatto 10–15 yil)
davomida bosqichma bosqich egallab borgan.
Bu jarayonda nota yozuvlari kam ahamiyatli bo‘lib, shogirdlar ustozlarining
namunaviy ijrolarini, asosan «tinglash, idrok etish» bilan xotiralariga muhrlaganlar
va maxsus mashqlar orqali ularni amaliy o‘zlashtirib borganlar. Shuningdek,
maqom ashulalarida qo‘llangan aruz vaz nidagi ko‘plab she’riyat (Lutfiy,