|
S – parodozlash deyiladi
. Omillangan qavat
qalinligi mikronga teng. Bunda sirka kislotani bog„langan qismi 61,5-62,5 dan
59,5-60 % gacha kamayadi. Yuzaviy omillash tolani ishqalanishga, eskirishga
bo„lgan bordoshliligini oshiradi, elektrlanishni pasaytiradi va bunda uning
ko„pgina qimmatli xossalari saqlanib qolinadi. Atsetat tolalarining savdodagi ba‟zi
nomlanishlari:
Atsetat tolasi – atseta (shtapel), Selliy (filament tola), Bayyor, Teygen atsetat
(filament) Yaponiya, Atsezil (filament va shtapel) Italiya.
Triatsetat tolasi – Tria – fazer (shtapel) Germaniya, Troysel, Kurpleta
(filament va shtapel) Angliya, Arnel 60, Arnel (filament va shtapel) AQSH.
Atsetat tolalarining xossalari
. Shakllantirish va tolani tortish sharoitini
o„zgartirishni boshqarish orqali aniq mexanik ko„rsatkichli tola olishni ta‟minlash
mumkin. Bu ko„rsatkichlar u yoki bu turdagi tolani kerakli maqsadlarda
qo„llanilishiga va keyingi ishlov berishlarga javob beradi.
54
Sellyuloza atsetatlaridan olingan ko„pgina tolalarning uzilishdagi pishiqligi
past qiymatga va tez ishdan chiqish xususiyatiga ega, bu esa shu tolalarning asosiy
kamchiligi hisoblanadi. Arnel – 60 va alon tolalari nisbatan yuqori pishiqlikka ega.
9-jadval
Sellyuloza atsetatlari asosidagi tolalarning fizik-mexanik xossalari.
Ko„rsatkichlar
Tolalar
Atsetat
Arnel
Arnel-60
Alon
Uzilish uzunligi, km:
- ho„l holatdagi
- 65 % nam holatdagi
7-8
10-13
7,2
10,8
13,5
18,9
19,8
25
Cho„zilishdagi uzulishi, %:
- ho„l holatdagi
- 65 % nam holatdagi
30-40
20-30
45
34
36
25
23
23
Xalqaga tekshirishdagi
pishiqligini yo„qotishi, %
13-31
42
52
-
Tugunchaga tekshirishdagi
pishiqligini yo„qotishi, %
13-31
-
-
35
Muvozanatdagi namlik, % (65
% havodagi namlikda)
6,5
4,5
-
5
Zichligi, g/sm
3
1,32
1,3
1,3
1,34
Atsetat tolalar yuqori haroratga boshqa sintetik tolalarga nisbatan bardamli,
10- jadvalda atsetat tolalarining harorat xarakteristkalari keltirilgan.
55
10-jadval.
Atsetat tolalarining harorat xarakteristkalari
Harorat harakteristkasi
atsetat
tolalari
Triotsetat tolalari
Termoishlov-
dan oldin
Termoishlov-
dan sung
Yumshash harorati,
0
C
225
300
300
Max dazmollash harorati,
0
C
180
180
240
Tolaning dazmolga yopishib
qolish harorati
0
C
190
190
250
1 min davomida haroratli ishlov
berilganda tolaning kirishishi, %
220
0
C
230
0
C
6
17
2,5
3,0
1
1
Triatsetattolalariniyuqoriharoratgabardoshliligi,
ularniyuqoriharoratdabo„yashimkoniniberadi. Atsetat, ayniqsa triatsetat tolalari
neylon va paxtaga nisbatan issiqlikdan eskirishiga chidamli hisoblanadi. 11–
jadvalda atsetat tolalarini issiq ishlovdan so„ng o„z xossalarini o„zgartirishi
keltirilgan.
11-jadval
1-soat davomida atsetat tolalariga issiq ishlovberilganda uning xossalarini
o„zgarishi.
Qizdirish sharoiti
Harorat
Dastlabkisiga nisbatan
o„zgarishi, %
Pishiqligi
Cho„zilishi
Qizdirishsiz
-
100
100
Havoda
120
100
120
Havoda
150
94
115
Havoda
185
Parchalanadi
Bosim ostida suvda
107
73
128
Bosim ostida suvda
120
50
133
To„yingan bug„ muhitida
120
49
82
Qizdirilgan bug„ muhitida
120
82
102
56
Bu tolalarning yuqori termoplastiklikligi, ulardan tayyorlangan matolarga
jgut holida ishlov berilganda ularning sinishiga va yuqori haroratda cho„zilishiga
olib keladi. Issiq holatdagi ho„l mato rolikka o„ralganda, ko„pincha uning yuzasida
muar nuqsoni va choklar paydo bo„ladi. Triatsetat tolalarining termoplastikligi
atsetat tolalariga nisbatan 5-6 marta ko„p, bu holat ularga ishlov berish chog„ida
texnologik jihoz tanlashda inobatga olinishi lozim. Atsetat tolalarining
termoplastikligi kalandrlash, tig„izlash, plissellash yo„li bilan mato fakturasini
o„zgartirish uchun ishlatilishi mumkin. Atsetat tolasining plastikligi bug„li muhitda
havodagiga nisbatan 10 baravar yuqori, shuning uchun bo„yovchi moddani tolaga
fiksatsiyalashda bug„lash jarayonini tolani tortmasdan amalga oshirish talab
qilinadi. Atsetat tolalaridan farqli o„laroq triatsetat tolalariga bug„ bilan ishlov
berilganda ularning
mustahkamliklari deyarli pasaymaydi (kamaymaydi,
o„zgarmaydi). Suvda triatsetat tolalarining termoplastikligi atsetat tolalariga
nisbatan 5-7 marta kam.
Bo„sh vannalarining harorati atsetat tolasi uchun 60
0
C dan va triatsetat
tolalari uchun 80-85
0
C dan yuqori bo„lmaganda bu matolarni bo„yash uchun
istalgan bo„yash-pardozlash jihozlaridan foydalanish mumkin. Chunki ho„l
holatdagi TATS matolarini cho„zilishi asosan plastik hisoblanadi (95% ga), o„ta
cho„zilgan mato deyarli kirishmaydi. Bo„yash va pardozlashda matoni cho„zilishi
3-3,5% dan oshmasligi kerak.
Atsetat tolalar ob-havoga bardoshliligi bo„yicha paxta, gidrat sellyuloza,
ipak, neylon tolalaridan yuqori o„rinda, lekin poliakrilonitril va juda oz miqdorda
PE tolalaridan keyinda turadi.
Atsetat tolalari bir qator erituvchilar – atseton, metilenxlorid, murakkab
efirlar, sirka kislota, dixloretan ta‟siriga chidamsiz hisoblanadi. Ularning ba‟zilari
tolalarni tez eritsa, boshqalari juda bo„ktiradi. Alon tipidagi tola erituvchilarda
erimaydi. Suyultirilgan mineral kislotalar ta‟sirida atsetat tolalarining atsetil
guruhlari omillanadi, bunda oldin omillash polimerning amorf qismlarida kechadi,
so„ng bir qadar tartibli qismlariga o„tadi. Konsentrlangan mineral kislotalar atsetat
tolalarini parchalaydi.
57
Ishqorlarning suyultirilgan eritmalari ta‟siririda ham atsetat tolalari
omillanadi, lekin TATS tolalar atsetat tolalarga nisbatan ishqor ta‟siriga
chidamliroq. Bu xolatdan S-pardozlashda foydalaniladi. 100
0
C va pH = 9,5 da
TATS tolalar omillanmaydi. 20 g/l NaOH (T=20
0
C) va 5 g/l NaOH (T=60
0
C) li
bo„yash vannasida TATS tola hech qanday o„zgarishlarga uchramaydi.
Atsetat sellyuloza tolalari oksidlovchilar – oqartirishda qo„llaniladigan
(NaClO, CH
3
COOH, NaClO
2
, H
2
O
2
) ta‟siriga bardoshli. Bu xossa TATS ga
nisbatan atsetatda pasiroq. Tabiiy va gidratsellyuloza tolalariga nisbatan atsetat
tolalari mikroorganizmlar va hashorotlar ta‟siriga o„ta bardoshli.
Atsetat sellyuloza tolalari yaxshi dielektriklar hisoblanadi va bu almashinish
darajasiga bog„liq. TATS tolalari o„ta elektrlanadi, ularning solishtirma qarshiligi
atsetat tolalariga nisbatan 5 marta ko„p. Atsetat tolalari quydagi xolatlarda ishlab
chiqariladi: filament (cheksz) iplar, shtatel tolalari, xom va massada bo„yalgan,
yaltiroq va xiralantirilgan. Atsetat tolalarid an ipaksimon matolar tayyorlanadi:
ko„ylakli, bluzkali, kastyumbop (poplin, fuler, rej, krepdeshin va boshqalar) astarli,
tukli va galustukli.
Nazorat savollari:
1.
Atsetat tolalarining olinishi.
2.
Atsetat tolalarining kamchiliklari?
3.
Atsetat tolalari qanday xossalarga ega?
Do'stlaringiz bilan baham: |
