Toshkent to‘qimachilik va yengil sanoat instituti “Kimyoviy texnologiya” kafedrasi



Download 2,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/68
Sana28.02.2022
Hajmi2,72 Mb.
#473881
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   68
Bog'liq
tolali materiallarni kimyoviy pardozlash texnologiyasi

a
- tashqi ko„rinishi,
 b

ko„ndalang kesimi, 
v
-tolaning 
mikroskop ostida ko„rinishi 


32 
Texnik zig„ir tolasi paxtaga nisbatan farqli o„laroq elementar tolalarning 
buramalaridan tashkil topgan. Bu elementar tolalar o„zaro oraliq plastinka orqali 
birikkan, plastinka esa pektin va lignin moddalardan tashkil topgan. Elementar 
tolalardagi sellyuloza makromolekulasi yaxshi orientirlangan va ular mikrofibrill 
va fibrill ko„rinishda nadmolekulyar kompleksni hosil qiladi. Sellyuloza asosidagi 
paxta va zig„ir tolalarining tarkibi, tolalarning molekulyar massasi va 
polimerlanish darajasining o„rtacha miqdorlari quyidagi jadvallarda keltirilgan.
7-jadval.
Tola tarkibi 
Moddalar 
Toladagi miqdori, % 
Paxtada 
Zig„irda 
Sellyuloza 
Mumsimon moddalar 
Pektin moddalar 
Lignin 
Azot tutgan moddalar 
Mineral moddalar 
Boshqalar 
94,5-96 
0,5-0,6 
1,0-1,2 

1,0-1,2 
1,2 
0,3-1,3 
75-78 
2,7 
2,9-3,2 
3,8 
1,9-2,1 
1,3 
9,4-11,9 
8-jadval. 
Tolalarning molekulyar massasi va polimerlanish darajasining o„rtacha 
qiymatlari 
Sellyuloza tutgan 
polimerlar 
Polimerlanish 
darajasi 
Molekulyar
massasi 
Paxta 
Zig„ir 
Yog„och sellyulozasi 
Viskoza 
10000 
36000 
30003 
450 
1620000 
5800000 
490000 
78000 


33 
Н 
Н 
С 
С 
О 


Sellyulozaning 
kimyoviy 
tuzilish

α-glyukoza angidrid sellyuloza 
makromolekulasining 
elementar 
zvenosidir 

C
6
H
10
O
5

Sellyuloza 
makromolekulasida α-glyukoza angidridlar 

-formada bo„lib, o„zaro 1-4 uglerodlar 
orqali glyukozid bog„ bilan bog„langan. 
α-glyukoza angidridlar zanjirda vint ko„rinishda joylashgan. Ularning har 
biri ikkinchisiga nisbatan 180

C ga buralgan. Polimerlanish darajasi 10000-15000 
ga teng. Paxta sellyulozasining molekulyar massasi 1620000-2430000 va zig„irniki 
5832000 ga teng. 
Sellyulozani umumiy formulasi (С
6
Н
10
О
5
)
n
ѐки [С
6
Н
7
О
2
(ОН)
3
]
n
. Har bir 
elementar zvenoda 3 tadan (OH)-guruh, ulardan bittasi birlamchi (6-uglerod 
atomida) va ikkitasi ikkilamchi (2-va 3-uglerod atomida) bo„ladi. Ikkinchi 
uglerodagi gidroksil kislotali xususiyatga ega va u glyukozid bog„ga nisbatan 

-
holatda joylashgan. Gidroksil guruhdan tashqari glyukozid bog„ ham reaksion faol 
guruh hisoblanadi. Bu bog„ energiyasi 250 kDj/mol ga teng: 
Sellyuloza amorof-kristall tuzilishdagi moddadir. Makromolekulaning 
qattiqligi va molekulalararo kuchlar ta‟siri natijasida sellyuloza yuqori 
orientirlangan kristall strukturaga ega, paxta sellyulozasining kristallik darajasi 
70%, zig„irniki 80-85%, regenerirlangan sellyuloza - gidratsellyulozaning kristallik 
darajasi 40-50% ga teng. Molekulalararo o„zaro ta‟sirlashuv ikki xil turdagi bog„lar 
yordamida amalga oshadi: vodorod bog„lar va Van-der Vaals kuchlari. 


34 
Sellyulozaning fizik xossalari. 
Tabiiy sellyuloza faqat ba‟zi bir polivalent 
metallarning ammiak va aminli gidrookis kompleks birikmalarining suvli 
eritmalarida eriydi. Ko„pincha mis-ammiakli kompleksdan foydalaniladi. 
Sellyuloza 150-180

C haroratda 5 daqiqa davomida hech qanday o„zgarishga 
uchramaydi. Sellyulozaning shishalanish harorati 220
0
C, bu harorat suv, 
etilenglikol, HCOOH, CH
3
COOH ishtirokida to 25

C gacha pasayib ketadi. 
Sellyuloza nam holatda yuqori elastik holatda bo„ladi, absolyut quruq sellyuloza 
esa shishalangan holatda bo„ladi. Organik erituvchilarda erimaydi. Ba‟zi organik 
erituvchilar sellyulozaning reaksion qobiliyatini oshiradi.
Sellyulozaga kislotalar ta’siri.
Sellyuloza makromalekulasidagi glyukozid 
bog„lar mineral kislotalar ta‟siriga chidamsiz va oson gidrolizlanadi., ya‟ni 
parchalanib suvga bog„lanadi. Gidroliz jarayonining boshlang„ich bosqichida 
sellodekstrinlar hosil bo„ladi. Sellodekstrinlarning molekulalari 80 tagacha 
glyukoozid qoldiqlarini tutgan bo„ladi. Gidrolizni davom etishi bilan 
oligosaxaridlar bo„ladi: 
.
)
(
6
12
6
2
5
10
6
O
H
nC
k islota
O
nH
O
H
C
n

Gidroliz reaksiyasida kislota katalizator vazifasini bajaradi. Kislotaning 
sellyulozaga ta‟siri kislota tabiatiga va konsentratsiyasiga, ishlov berish harorati va 
davomiyligiga bog„liq. Kislotalar sellyulozani gidrolizlash qobiliyati - kuchi 
bo„yicha quyidagi tartibda joylashtiriladi: 
bor


35 
Kislota konsentratsiyasi, jarayon davomiyligi va haroratni ortib borishi bilan 
gidroliz tezligi ham ortib boradi. Pardozlash jarayonlarida to„qimachilik 
materiallari va sellyuloza tolalarini kislota ta‟sirida buzilishlarini oldini olish 
maqsadida 3-5 g/l li sulfat kislotadan foydalaniladi. Jarayon harorati 40-50
0
C, 
davomiyligi 15-40 daqiqa. 
Sellyulozaga ishqorlar ta’siri.
Sellyuloza molekulasidagi glyukozid 
bog„larning o„ziga xos tomonlaridan biri - bu ularning ishqor ta‟siriga yetarlicha 
turg„unligidir. Ishqorning kuchsiz eritmalari oddiy haroratda sellyulozaga ta‟sir 
etmaydi. Haroratni 130-140

C gacha ko„tarish natijasida sellyulozaga havodagi 
kislorod ta‟sir etadi. Bu holatda ishqor (NaOH) sellyulozani havo ta‟sirida 
oksidlanib, 

Download 2,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish