Toshkent tibbiyot akademiyasi uasht ichki kasalliklar va endokrinologiya kafedrasi

Osteoartikulyar kasalliklarda uchraydigan shishlar

Oyoq bo‘g‘imlaridagi yallig‘lanishlar yoki degenerativ- distrofik o‘zgarishlar natijasida yuzaga kelgan shishlarni aniqlash uncha qiyin emas. U ko‘pincha kasallikning o‘tkir davrida, shikastlangan bo‘g‘im sohasida paydo bo‘ladi va og‘riq hamda harakatning chegaralanishi bilan birga kechadi. Davodan keyin shish o‘tib ketadi, lekin jarayon uzoq davom etganda bo‘g‘im atrofidagi deformatsiya («yolg‘on shish») saqlanib qoladi (10-rasm). Bo‘g‘im kasalligi mavjud bo‘lgan bemorlarda shish bilan birga yassi oyoqlik va panjaning valgusli deformatsiyasi kuzatiladi.

Lipedema

B

11- rasm
oldir teri osti yog‘ qavati hajmining simmetrik kattalashishiga lipedema deyiladi (11-rasm). Bunda son va oyoq panjasi shakli va hajm o‘zgarmasdan o‘ziga xos ko‘rinishga ega bo‘ladi. SVY belgilari aniqlanmaydi. Ularga oyoqlardagi simmetrik shikastlanish, ortostatik holatga bog‘liq holda menstrutsiyadan oldin ko‘p o‘tirish, issiq suvda cho‘milish, nazoratsiz ko‘p miqdorda osh tuzini iste’mol qilgandan keyin kuchayish xosdir. Bemorlar oyoqlaridagi shishlarga shikoyat qilib kelganliklariga qaramasdan, bu holatni shish deb bo‘lmaydi, lekin boldir sohasi paypaslanganda og‘riq kuzatiladi. Lipedema faqat ayollarda va ularning ayol qarindoshlarida uchrashi kasallik teri osti to‘qimasining nasliy nuqsoni bilan bog‘liq degan gumonga asos bo‘ladi.

Jarohatdan keyingi shishlar

Jarohatdan keyingi mahalliy shishlar pay yoki mushaklar yirtilishi, qon quyilishlar (gematoma), “o‘tish yo‘li” sindromlari natijasida yuzaga keladi va ular qo‘qqisdan og‘riq sindromi bilan birga paydo bo‘ladi. Masalan, boldir mushagi yirtilishida qon quyilish, tizza osti kistasida venalarni bosilib qolishi sababli, boldirning quyi qismida to‘satdan shish paydo bo‘lib, tizza osti sohasini bosganda og‘riq kuzatilishi xos. Bunday hollarda jarayon bir tomonlama bo‘ladi.

Umumiy amaliyot vrachi taktikasi

UAV shish sindromi aniqlangan bemor bilan to‘g‘ri va o‘zaro ishonchli aloqa o‘rnatishi, uning shikoyatlarini, anamnezini va ob’ektiv ko‘rik natijalarini chuqur tahlil qilishi hamda ularga asoslangan holda tashhis qo‘yishi, tekshirish va kerakli davolash rejasini tavsiya qilishi, zarur bo‘lsa ixtisoslashtirilgan shifoxonalarga yuborishi lozim. Tashhisiy izlanishning birinchi bosqichi bemorda haqiqatdan ham shish sindromi borligini aniqlashdan iboratdir.

Yoshi katta odam organizmida 2-3, hatto 6-7 litrgacha suyuqlik yig‘ilganda ham ko‘zga ko‘rinadigan va paypaslaganda aniqlanadigan hech qanday belgilar bo‘lmasligi mumkin. Ular yashirin shishlar deb ataladi va aniqlash uchun har kuni bemor vazni o‘lchanishi, kunlik suv muvozanati (ya’ni kun davomida qabul qilingan, shu jumladan, suyuq taomlar va sharbatlar) hamda kunlik diurez miqdori aniqlanishi kerak. Tanada suyuqlik ushlanib qolganida ko‘zga ko‘rinadigan shishlar paydo bo‘lishidan oldin, nafaqat tana vazni (kuniga 0,5-1 kg. ga) ortishi, balki qabul qilingan suyuqlikka nisbatan siydik miqdorining kamayishi qayd etiladi. Yashirin shishlar o‘z–o‘zidan yoki siydik haydovchi dori vositalari ta’sirida qaytganda tana vazni tez kamayadi va diurez miqdori kun davomida qabul qilingan suyuqlikka nisbatan ko‘p bo‘ladi.

To‘qimalarni shishga moyilligini Mak-Klyur-Oldrich sinamasi yordamida aniqlash mumkin. Kichkina ignali shprits bilan bilak old sathi soha terisi ostiga 0,2 ml izotonik eritma yuboriladi. Gidrofilligi me’yorida bo‘lgan to‘qimada pufakcha 60 daqiqada sekin so‘riladi. To‘qima gidrofilligi oshgan, yashirin shishlarga moyil bo‘lgan bemorlarda pufakchaning so‘rilish davri qisqaradi va 40-30-20 daqiqani tashkil etadi (to‘qima gidrofillik darajasiga bog‘liq). To‘qimalarda shish rivojlanishiga moyillik yuqori bo‘lganda pufakcha umuman hosil bo‘lmaydi va izotonik eritma o‘sha zahoti so‘rilib ketadi.

Shish ilk bor aniqlanganda, uning birlamchi joylashgan o‘rni, qanday sharoitda paydo bo‘lganligi va uning xususiyatlari aniqlanadi. Shu bilan bir qatorda o‘tkazilgan yoki mavjud bo‘lgan ichki a’zolar kasalliklari to‘g‘risidagi ma’lumotlar hamda shish hansirash bilan birga kechishi surishtiriladi. Bemor to‘liq fizikal tekshiruvdan o‘tkazilib, yurak, jigar, buyrak va oshqozon-ichak tizimi holati baholaniladi.

Shish mavjud bo‘lgan bemorlarni qo‘shimcha tekshirish usullari

O‘tkazilishi lozim bo‘lgan minimal laborator va asbobiy tekshirishlar:

Qon va siydikning umumiy tahlili, qon tarkibidagi umumiy oqsil va uning fraksiyalari, elektrolitlar miqdori, EKG, ko‘krak qafasi a’zolari rentgenoskopiyasi.

Ko‘rsatmalar bo‘lganda o‘tkaziladigan qo‘shimcha laborator-asbobiy tekshirishlar:

• 
  qon zardobi oqsillari elektroforezi;
  
• 
  jigar faoliyatini aks ettiruvchi sinamalar;
  
• 
  qonda T₃, T₄ va TTG miqdorini aniqlash;
  
• 
  UTT, ExoKG;
  
• 
  ko‘krak qafasi KT;
  
• 
  radioizotop angiografiya;
  
• 
  venalarni doplerli ultratovush tekshirish (qon oqimini rangli kodlash bilan doplerografiya va angioskanirlash);
  
• 
  flebografiya;
  
• 
  buyraklarni KT;
  
• 
  qorin bo‘shlig‘i a’zolari KT;
  
• 
  limfangiografiya (dupleksli angioskanirlash, radionuklidli limfografiya);
  
• 
  biopsiya.
  

Shishlar mavjudligi aniqlangan bemorlarni davolash tamoyillari

Suyuqlik to‘planishiga olib kelgan kasallikni davolash parhezga rioya qilingan holda etiologik (asosiy kasallikni da’volash), patogenetik va simptomatik tamoyillarga amal qilinib, to‘laqonli olib borilishi lozim.

Surunkali qon aylanishi yetishmovchiligi oqibatida rivojlangan shishlarni davolash

Quyidagi davolash tartibiga rioya qilish kerak:

• 
  SQAY ga olib kelgan kasalliklarni davolash;
  
• 
  bemorlarga uyda va ishxonada optimal jismoniy va ruhiy sharoit yaratish. Qon aylanishi etishmovchiligining I-bosqichida ish va dam olish tartibiga amal qilish, yengil jismoniy xarakat bilan shug‘ullanish. Og‘ir bosqichlarida esa jismoniy harakatni chegaralash, doimiy yoki davriy ravishda yotoq yohud yarim yotoq tartibini buyurish;
  
• 
  to‘la quvvatli, tez hazm bo‘ladigan, oqsil, vitaminlar va kaliyga boy 10 va 10a parhez dasturxoni (shuningdek, etarli miqdorda ho‘l mevalar va sabzavotlar) tavsiya etiladi. Organizmda suyuqlik ushlanib qolishi yuqori bo‘lgan hollarda va AG kuzatilganda osh tuzi cheklanadi. Bemorda massiv shishlar mavjud bo‘lganda esa qisqa muddatli tuzsiz va kun davomida bir xil tarkibda natriy xloridi juda kam bo‘lgan engil hazm bo‘ladigan (guruchli, tvorogli, olma-guruchli va boshqalar) taomlar buyuriladi;
  
• 
  dorilar bilan davolash SQAY sabablari, belgilari va bosqichlari inobatga olingan holda samarasi isbotlangan AAFI, ARA, BAB, SHD, YG, AK va ko‘rsatmalar bo‘lganda nitratlar kabi vositalar bilan olib boriladi. Ularni asossiz ravishda bekor qilish ko‘pincha kasallikning zo‘rayishiga olib keladi.
  

Quyidagi 1-a, b va 2-a, b chizmalarda SQAY ning turli bosqichlari (NYHA bo‘yicha) hamda klinik namoyon bo‘lish xususiyatlaridan kelib chiqib, optimal davolash usullari keltirilgan. Mabodo bemorlarda AAFI qabul qilganda asoratlar kuzatilsa, uning o‘rniga ARA guruhidagi dorilar buyuriladi.

1-chizma

2-chizma
AAF ingibitorlari. Ularni qo‘llash bemorlar umrini uzaytirishi va hayot sifatini yaxshilashi ko‘p markazli kuzatuvlar natijasida isbotlangan.

AAFI, angiotenzin II hosil bo‘lishini kamaytiradi, arteriya va venalarni kengayishiga (dilatatsiya) sabab bo‘ladi. Oldingi va keyingi yuklamalarni kamaytirib, yurakning sistolik va diastolik faoliyatini yaxshilanishiga olib keladi. Bunda tizimli vazodelatatsiyaga javoban taxikardiya kuzatilmaydi. Deyarli barcha AAFI (fozinoprildan tashqari) tanadan buyrak orqali chiqariladi, shu sababli SBK mavjud bo‘lgan hollarda tavsiya etilayotgan dori dozasi 2-3 martaga kamaytirilib, qondagi kreatinin mikdori va proteinuriya sinchkovlik bilan kuzatib boriladi. Buyuriladigan dorining optimal miqdori: kapoten (kaptopril) kuniga 25 mg.dan 3 marta, enalapril 10-20 mg.dan 2 marta, lizinopril 10-20 mg. - 1 marta, ramipril 5 mg. -1 marta, benazepril 10-20 mg.dan 1-2 marta buyuriladi. Lekin har bir holatda bemor ahvoli, QB ko‘rsatkichi va mavjud yondosh kasalliklardan kelib chiqib dori dozasi individual tanlanadi. AAFI yaxshi samara bermaganda yoki ularni qo‘llashga qarshi ko‘rsatma bo‘lganda, angiotenzin II retseptorlari antagonistlari (ARA): lazartan 25-100 mg. kuniga 1-2 marta, valsartan 80-320 mg. kuniga 1 marta, teviten 600 mg. kuniga 1 marta, kandesartan 4-32 mg. kuniga 1-2 marta qo‘llaniladi.

β-adrenoblokatorlar. SQAY ni davolashda o‘tgan asrning 90-yillaridan boshlab keng qo‘llaniladi hamda samarasi isbotlangan dorilar guruhiga kiradi. Ular simpatoadrenalin tizim faolligini kamaytiradi. BAB SQAY, zo‘riqish stenokardiyasi, AG, xilpillovchi aritmiyaning taxisistolik turi va sinusli taxikardiya bilan birga kelganda APFI, diuretiklar, ko‘rsatmaga ko‘ra YG bilan birgalikda qo‘llash mumkin. BAB minimal dozadan boshlab har 2-4 haftada miqdori ko‘tarib boriladi. Metoprolol (kuniga 12,5-25 mg, 200 mg.gacha oshirib boriladi), bisoprolol (kuniga 1,25 mg-10 mg/kuniga), karvedilol (kuniga 25 mg. 2 marta). Agar SQAY belgilari keskin kuchayib borsa, bu guruxdagi dori vositalarini qabul qilish to‘xtatiladi.

Siydik haydovchi vositalar. Ular nafaqat shishlarda, jigar kattalashganda, o‘pkada yaqqol dimlanish belgilari, balki yashirin shishlar mavjud bo‘lgan hollarda ham qo‘llaniladi. Odatda ko‘rsatma bo‘lganda kam miqdordagi siydik haydovchi vositalar yurak glikozidlari bilan birga buyuriladi. Ularni ko‘p miqdorda berish yotoq tartibi sharoitida o‘tkaziladi.

Davolash tartibi har bir bemor uchun alohida tanlanadi va vaqti-vaqti bilan o‘zgartirishlar kiritilib boriladi. Odatda tanaffusli davo—preparatni haftada 2-3 marta yoki qisqa (2-4 kun) muddatga buyurish yaxshi samara beradi. Qo‘llanilayotgan u yoki bu preparatlarning miqdori va qabul qilish sonini ko‘paytirgandan ko‘ra ta’sir mexanizmi turlicha bo‘lgan diuretiklarni navbatma–navbat yoki birgalikda qo‘llash lozim. Ularga turg‘unlik vujudga kelsa, qabul qilishni vaqtincha (5-7 kunga) to‘xtatib turish yoki ta’sirni spironalakton (veroshpiron) bilan kuchaytirish kerak. Aksariyat hollarda diuretiklarni ertalab och qoringa qabul qilish yaxshi samara beradi. Agar bemorga shu kuni engillashtiruvchi parhez tavsiya etilgan bo‘lsa, u 4-6 soat davomida yotoq tartibida qolishi maqsadga muvofiq. Kunlik diurezni ortishi, shish va tana vaznining kamayishidan tashqari, jigar kichrayishi hamda hansirashning yo‘qolishi davo samaradorligidan dalolat beradi. Yaqqol namoyon bo‘lgan bo‘shliqlardagi shishlar, ya’ni gidrotoraks, gidroperikard, assitda suyuqlikni mexanik usul bilan (punksiya) chiqarib tashlash mumkin. Siydik haydovchi dori vositalarining asosiy asoratlari gipokaliemiya, giponatriemiya, gipokalsimiya, gipoxloremik alkaloz, degidratatsiya va gipovolemiya, ayrim hollarda esa flebotromboz hisoblanadi.

Ta’sir qilish joyiga ko‘ra quyidagi diuretik dori vositalari qo‘llaniladi:

Koptokchalarga ta’sir etuvchi diuretiklar guruhiga teofillin va eufillin kiradi. Ular buyrakda qon tomirlarni kengaytirib koptokchalar filtratsiyasini oshiradi va natijada diurez ko‘payadi. Jumladan, yurak glikozidlari ham koptokchalar filtratsiyasini oshiradi, proksimal kanalchalarda natriyni qayta so‘rilishini kamaytiradi va natijada siydik ko‘proq ajralishiga olib keladi.

Proksimal kanalchalarga ta’sir etuvchi diuretiklar: karbongidraza ingibitorlari – diakarb (atsetozalamid, fonurit, diamoks) 0,15 va 0,25 g. tabletkada, 0,5 kapsulada kuniga 1-1,5 tabletkadan 5 kun davomida ichiladi va keyin 2-3 kun dam olinadi. U o‘pka yurak etishmovchiligida, glaukoma, epilepsiya, salitsilatlar va barbituratlar bilan zaharlanganda qo‘llaniladi.

Osmotik diuretiklar – mannit (mannitol) 10-20% li eritma ko‘rinishida 0,5 g/kg. miqdorda buyuriladi. Mochevina (karbamid) 30% eritma 10%li glyukozada 1 g/kg miqdorda daqiqada 60-80 tomchidan v/i ga tomchilab yuboriladi. U kamdan-kam hollarda SYY da boshqa diuretiklar ta’sirini oshirish maqsadida qo‘llaniladi, ko‘pincha miya shishini oldini olish, boshdagi bosimni pasaytirishda foydalaniladi.

Genli qovuzlog‘iga ta’sir etuvchi diuretiklar koptokchalar filtratsiyasi va buyrakda qon aylanishini oshiradi, antidiuretik gormonlar ta’sirini kamaytiradi. Ular SYY, jigar, buyrak endokrin kasalliklaridagi shishlarni davolashda, gipertonik krizlar, o‘pka va miya shishini bartaraf etishda qo‘llaniladi. Furosemid (laziks) 0,04 g. tabletka holida yoki parenteral (2ml. 1% laziks eritmasi) qabul qilinganda, 4-6 soat davomida ko‘p miqdorda siydik ajralishiga olib keladi. Uning kunlik maksimal miqdori shish sindromining rivojlanish darajasiga ko‘ra 20-240 mg.dan 600 mg.gacha. Etakrin kislota (uregit) tabletka 0,05 g. yakka holda yoki kaliy saqlovchi diuretiklar bilan birga 1-3 tabletkadan haftasiga 1-2 marta ertalab ovqatdan keyin, qisqa kurslar (2-4 kun ichilib 2-3 kun tanaffus qilinadi) bilan qabul qilish tavsiya etiladi. Bumetanid (burineks) – 0,0015 va 0,005 g, kuniga 1 ta tabletka yoki ampulada 10 ml 0,05%li eritma kuniga 2-5 mg xisobida v/i ga 500 ml. izotonik eritmada 0,5-1 soat davomida tomchilab yuboriladi.

Tiazidli va tiazidga o‘xshash diuretiklar har qanday shish sindromida, jumladan, SYUE da, qandsiz diabetda qo‘llaniladi.

Dixlortiazid (gipotiazid, gidroxlortiazid) 25 va 100 mg tabletkada chiqariladi. Uni 1 tabletkadan ertalab nonushtadan keyin bir marta 3 kun davomida keyin haftada 2-3 marta qabul qilish tavsiya etiladi. Siklometiazid (navidreks) 0,5 mg, kuniga 1-4 tabletkadan haftada 2-3 marta; Indapamid (arifon) - 2,5 mg, kuniga 1-3 tabletkadan ichish tavsiya etiladi.

Kaliy saqlovchi diuretiklar SQAY, birlamchi giperaldosteronizm va past reninli va og‘ir AG larni hamda turli sababli yuzaga kelgan gipokaliemiya holatlarini davolash kompleksiga kiradi. Shuni ta’kidlash lozimki, kaliy saqlovchi diuretiklar SQAY ni davolashda qo‘llaniladigan samarasi isbotlangan dori vositalari majmuasiga kirib, uni alohida ko‘rinishda yoki boshqa diuretiklar samarasini oshirish maqsadida qo‘llash mumkin. Spironolakton- veroshpiron (25, 50, 100 mg.) bemor ahvolidan kelib chiqqan holda kuniga 75-100 mg.dan (SQAY ning so‘ngi bosqichlari va jigar sirrozining dekompensatsiya davrida 300-500 mg.gacha) ichish tavsiya etiladi. Qabul qilingandan 48-72 soat o‘tgach ta’sir qila boshlaydi. Triamteren kapsulada 0,05 va 0,1 g dan chiqariladi, kunlik dozasi 100-300 mg. Bu guruhdagi dori vositalar tiazidlar va Genli qovuzlog‘iga ta’sir etuvchi diuretiklar bilan birga qo‘llanilganda yaxshi samara beradi. Amaliyotda kombinatsiyalangan diuretiklar ko‘p qo‘llaniladi. Ulardan aldaktazid – 25-50 mg tabletkada, tarkibi aldakton va dixlotiaziddan iborat. Triampur kompozitum – 25 mg triamteren va 12,5 mg dixlotiazid. Diazid – 50 mg triamteren va 25 mg dixlotiazid.

SQAY ning IIA bosqichidan boshlab siydik haydovchi dori vositalari kichik dozalarda berila boshlanadi. Bunda tiazidlar, ular yaxshi samara bermaganda qovuzloqga ta’sir qiluvchi diuretiklar 1-2 tabletkadan haftada 2-3 marta qabul qilish tavsiya etiladi. Uning II B bosqichida qovuzloqga ta’sir etuvchi vositalar bir o‘zi yoki kaliy saqlovchi diuretiklar bilan birga qo‘llaniladi. Qon aylanishi etishmovchiligining III bosqichida bemorning ahvolidan kelib chiqqan holda bir necha guruhdagi siydik xaydovchi dori vositalar birgalikda tavsiya etiladi. Masalan: furosemid 80 mg+gipotiazid 100 mg+veroshpiron 100 mg; furosemid 80 mg+triampur kompozitum 2-4 tab+oksodolin 50 mg+uregit 100 mg+ veroshpiron 100 mg.

Chap qorincha mushaklarining pasaygan qisqaruvchanlik xususiyatini kuchaytirish maqsadida yurak glikozidlari (YG) dan ko‘rsatmalarga asoslangan holda foydalaniladi (1-2 rasm). Ularni obstruktiv gipertrofik kardiomiopatiya, og‘ir gipo va giperkaliemiya, giperkalsiemiya, AV blokada, WPW-sindromi, sinus tuguni sustligi, tez-tez, juftlashgan, politop qorinchalar ekstrasistoliyalari va alloritmiyalar hamda qorinchalar paroksizmal taxikardiyasida qo‘llash mumkin emas. YUG eliminatsiyasi kamayganda (SBK, qariyalarda) bemor ahvolini mo‘‘tadil ushlab turuvchi miqdori 2-3 martaga kamaytiriladi va imkon qadar qon zardobidagi glikozid va kreatinin ko‘rsatkichi nazorat qilinadi.

Turg‘un SYYda YGlari bemor ko‘tara olishi mumkin bo‘lgan miqdorda, zaruratdan kelib chiqib doimiy ravishda beriladi. Birinchi 2-3 kun davomida tuyintiruvchi miqdorda, keyinchalik kunlik dozasi 1,5-2 martaga kamaytiriladi. Mo‘tadil ushlab turuvchi dori miqdori bemorning ahvolidan kelib chiqqan holda tavsiya etiladi. Bunda tomir urish tezligi tinch holatda 1 daqiqada 60-68 ta, oddiy jismoniy harakatda esa 90-100 martadan oshmasligi kerak. Glikozidlardan zaharlanish belgilari (bradikardiya- yurak urish soni 60 va undan kamayishi, ko‘ngil aynish, qayd qilish, bir daqiqada 5-6 tadan ko‘p politop, juftlashgan qorinchalar ekstrasistoliyasi, AV-blokada) paydo bo‘lganda dori miqdorini kamaytirish bilan cheklanib qolmay, uni qabul qilish tezda to‘xtatiladi. Zaharlanish belgilari yo‘qolgandan 2-3 kun o‘tgach, (digoksinda 2-4 haftadan keyin) davolashning kunlik miqdori 25-75%ga kamaytirilgan holda davom ettiriladi. Glikozidlardan og‘ir zaharlanishda avval 5-20 ml 5% unitiol eritmasi v/i ga, keyin 5 ml 3-4 marta m/o ga yuboriladi. Ko‘rsatmaga ko‘ra antiaritmik davo olib boriladi.

Quyidagi YG lari amaliyotda keng qo‘llaniladi: strofantin 0,05% - 1 ml, korglyukon 0,06% - 1 ml, digoksin 0,25 mg. tabletka, 0,025% - 1-2 ml, atsedoksin (atsetildoksin) 0,2 mg. tabletka, 0,01% - 2 ml, lanitop (β-metildigoksin) 0,1 mg. tabletka, 0,01% - 2 ml, selanid (izolanid) 0,25 mg. tabletka, 0,05% - 10 ml. va 0,02% - 2 ml, digitoksin (kardiotoksin) 0,1 mg. tabletkada va 0,15 mg. shamcha ko‘rinishida. Barcha eritmalar oqim bilan yoki tomchilab v/i ga yuboriladi.

SQAY mavjud bo‘lgan bemorlarni davolashda yurakka tushadigan oldingi va keyingi yuklamani kamaytirish uchun periferik vazodilatatorlar tavsiya etiladi. Venoz vazodilatatorlar – nitratlar (nitrosorbit 0,01 g. 3-4 marta, molsidamin 0,002 g, 1-2 tabletkadan 2-3 marta va izoket -10 ml. izotonik eritmada v/i ga tomchilab, nitrong–forte 6,5 mg. 3 marta, olikard 20-60 mg. 1-2 marta va boshqalar) yuqori miqdorda qorinchalar to‘lish bosimini pasaytiradi va dimlanishli yurak etishmovchiligida yaxshi samara beradi. SYY yuqori qon bosim bilan birga kechganda keyingi zo‘riqishni kamaytirish maqsadida arterial vazodilatator - apressin (gidralazin) 0,025 g. 1- tabletkadan kuniga 3-4 marta (minoksidil 0,005 g, tropafen 2%li 1 ml. izotonik eritmada v/i tomchilab) buyuriladi; Aralash ta’sirga ega bo‘lgan vazodilatator- nitroprussid natriy (0,25 va 0,05 g. izotonik eritmada v/i ga tomchilab) prazozin (kuniga 2-10 mg, ilk miqdori 0,5-1 mg, qisqa muddatli davo uchun) buyuriladi. Bu guruhdagi dori vositalar YG va diuretiklar yaxshi samara bermagan og‘ir hollarda, SQAY keskin chap qorincha gipertrofiyasi va gipertenzion sindrom bilan kechganda qo‘llaniladi.

SQAY mavjud bo‘lgan bemorlarni davolash kompleksiga tromboembolik asoratlarni oldini olish maqsadida antikoagulyantlar va antiagregantlar qo‘llash tavsiya etiladi. Geparinni kuniga 5000 TB dan 4 marta t/o yuborish, atsetilsalitsil kislota 50-320 mg yoki stazeks 75 mg (klopidogrel) kuniga bir marta ovqatdan so‘ng ichish buyuriladi. Varfarin (vitamin K antagonisti, kunlik ushlab turuvchi miqdor 2-10 mg.) ta’siri 2-3 kundan keyin namoyon bo‘lishini hisobga olib davolash avval geparin kuniga 5000 TB dan 4 marta teri ostiga yuborishdan boshlanadi. Bu guruh dori vositaliri qo‘llanilganda qonning ivish vaqti va koagulogrammani nazorat qilish lozim. Shu o‘rinda so‘nggi yillarda antiagregantlar va AAFI birga qo‘llanilganda so‘nggi guruh dorilarini samaradorligi kamayadi degan ma’lumotlar borligini eslatib o‘tmoqchimiz.

Glikozid bo‘lmagan inotrop vositalar yurak glikozidlariga nisbatan kuchliroq musbat inotrop ta’sirga ega va SQAY ning og‘ir bosqichlarida tavsiya etiladi. Ularning ikki guruhi amaliyotda keng qo‘llaniladi:

1. betta-adrenergik retseptorlarni qo‘zg‘atuvchilar (dopamin, dobutamin, ibopamin, prenalterol, ksamoterol);

2. fosfodiesteraz ingibitorlari (amrinon, milrinon, enoksimon, piroksimon, fenoksimon, pitobenzan, adibenzan).

Betta-adrenoretseptorlarni qo‘zg‘atuvchi vositalarning quyidagilaridan keng foydalaniladi:

Dopamin 40 mg, 200 ml. 5% glyukoza yoki natriy xlorning izotonik eritmasida v/i tomchilab 2-4 mkg/kg/min tezlikda.

Dobutamin ₁-adrenoretseptorlarni tanlab qo‘zg‘atishi hisobiga miokardning qisqaruvchanligini oshiradi. Arterial gipertenziyasiz kechayotgan og‘ir yurak yetishmovchiligini davolashda yurakning zarb hajmini oshirish maqsadida qisqa muddatli dobutamin bilan davolash kurslari tavsiya etiladi.

Fosfodiesteraz ingibitorlari qon tomirlarni kengaytirish xususiyatiga ega bo‘lib, oldingi va keyingi zo‘riqishlarni kamaytiradi, miokardning qisqaruvchanligini kuchaytiradi va SYY da zarb hajmini oshiradi.

Amrinon laktat–(inokor) - og‘ir kechayotgan SYY bo‘lgan bemorlarda YG, diuretiklar va vazodilatatorlarga sezuvchanlik bo‘lmaganda ko‘llaniladi. Bunda 100 mg. preparat izotonik eritmada v/i tomchilab yuboriladi.

Glikozid bo‘lmagan inotrop vositalar asosan o‘tkir YY ni, jumladan, miokard infarkti bo‘lgan bemorlarda kardiogen shokni davolashda, engil yoki og‘ir SYY ning to‘satdan og‘irlashganda, diuretiklar, AAFI, digoksin, periferik vazodilatatorlarni birgalikda berish yaxshi samara bermagan hollarda qo‘llaniladi.

SQAY mavjud bo‘lgan bemorda yurak ritmi buzilishlari kuzatilganda ko‘rsatmalarga asoslangan holda antiaritmik vositalar («Aritmiyalar»ga bag‘ishlangan ma’ruzaga qarang) tavsiya etiladi. Amaliyotda kaliy preparatlari, metabolik vositalar (vitaminlar, antioksidantlar, riboksin, meldranat, karvitin va boshqalar) keng qo‘llanilsa ham, ularni bemor hayot sifatini yaxshilashi hamda umrini uzaytirishi isbotlanmagan. Ammo ulardan preduktal va trimekor MR (trimetazidin) miokardga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.

SQAY profilaktikasiga asosiy kasallikni erta davrlarda aniqlash, o‘z vaqtida davolash va uning asoratlarini oldini olish kabi tadbirlar kiradi. Bu guruhdagi bemorlarni doimiy ravishda nazorat qilish, yondosh va asosiy kasalliklarni monand davolash SQAY avjlanishini sekinlashtiradi. SQAY ning I bosqichida bemorlarning ish qobiliyati saqlangan, lekin og‘ir jismoniy zo‘riqish man etiladi. II A bosqichida bemor ish qobiliyati cheklanadi yoki umuman yo‘qoladi; II B bosqichda esa bemorlar doimiy yordamga va parvarishga muhtoj.

Buyrak kasallliklari oqibatida yuzaga kelgan shishlarni davolash

NFS aniqlangan bemorlar shifoxonaning ixtisoslashtirilgan bo‘limiga yotqizib davolanadi. Ularga yotoq tartibi, osh tuzi va suv cheklangan parxez buyuriladi hamda patogenetik va simptomatik davo tavsiya etiladi. NFSni davolashda uni autoimmun genezga ega ekanligini hisobga olgan holda, immunodepressiv davo choralari keng qo‘llaniladi. GKS bilan davolash buyrakning dorilar ta’sirida, SQV da va diffuz glomerulonefritlar natijasida rivojlangan NFSda qo‘llaniladi; diabetli glomeruloskleroz, buyrak o‘smasi, sil, zaxm, buyrak amiloidozida uchraydigan NFSni davolashda yuqoridagi dori vositalarni qo‘llash mumkin emas. Gemorragik vaskulit va tugunchali periarteriitdagi NFSda esa samarasiz. GKS qo‘llashga qarshi ko‘rsatma yoki ular samarasiz bo‘lganda sitostatiklar bilan davolash tavsiya etiladi. Og‘ir kechgan NFSda, birgalikda qo‘llanilgan patogenetik davodan samara bo‘lmaganda, ayniqsa nefretik krizlar rivojlanganda plazmoferez, gemosorbsiya, GKS va sitostatiklar, yoki ularni birgalikda qo‘llagan holda puls-terapiya o‘tkaziladi. Bundan tashqari nefretik krizda gipovolemiyani oldini olish, aylanib yurgan qon hajmini tiklash maqsadida vena ichiga reopoliglyukin, dekstranlar, oqsil eritmalari (kuniga 600-800 ml. gacha) yuboriladi, antikinin (parmidin kuniga 0,5 g. dan 4 marta), antigistamin preparatlari qo‘llaniladi. Asosiy kasallikni davolash bilan birga simptomatik muolajalar olib boriladi.

Simptomatik davo nefritning buyrakdan tashqari belgilarini (shish, gipertenziya, SQAE) bartaraf etishga qaratilgan. Gipotenziv vosita sifatida AAFI, (qarshi ko‘rsatmalar bo‘lmasa), saluretiklar (gipotiazid, furosemid, uregit) bilan birgalikda buyuriladi. SHuningdek, KA (nifedipin, korinfar, kordafen va ularning uzoq ta’sir etuvchi vakillari) ko‘llash mumkin. Ular gipotenziv ta’sirdan tashqari koptokchalar filtratsiyasini hamda diurezni oshiradi.

Shish sindromini bartaraf etish maqsadida diuretiklar: furosemid 40-80 mg, laziks 40-80-120 mg, uregit 50-100 mg, aldakton (SBE bo‘lmaganda) kunda 200-300 mg. va boshqa dori vositalar ichiladi yoki parenteral yuboriladi. Davo samarasini oshirish uchun bir necha guruhdagi diuretiklar, masalan gipotiazid, furosemid, veroshpiron birgalikda buyuriladi. NFS yuqori qon bosim bilan birga kechganda natriy va suyuqlikni xaydovchi vosita - indakrinon (urikozurik diuretik, tarkibi bo‘yicha uregitga yaqin) kuniga 10-40 mg.dan tavsiya etiladi. Juda katta nefrotik shishlarda v/i ga qon zardobi, albumin, mannitol (20%li 200-300 ml. eritma tomchilab, har kuni, 3-5 kun davomida), poliglyukin (300-500 ml.), katta miqdorda laziks (300-500 mg/kuniga) qo‘llaniladi. Bunday hollarda, ayniqsa NFS o‘tkir glomerulonefritning klinik ko‘rinishi sifatida namoyon bo‘lsa, patogenetik davo vositalaridan biri geparinni qo‘llash yaxshi diuretik samara beradi. Diuretik vositalar uzoq vaqt qo‘llanganda kaliy preparatlari (kaliy orotat, panangin, asparkam, kaliy xlorid) yoki kaliyga boy mahsulotlarni (quritilgan mevalar, mayiz, o‘rik, karam, qovoq, va boshqalar) qabul qilish (qonda kaliy miqdorini nazorat qilgan holda) tavsiya etiladi.

Eklampsiya rivojlangan hollarda gipotenziv va sedativ ta’sirga ega bo‘lgan dorilar hamda miya shishiga ta’sir qiluvchi vositalar (eufillin, dibazol, laziks, mannitol, magniy sulfat, geksoniy yoki pentamin, glyukozaning konsentrlangan eritmasi) v/i ga yuboriladi yoki xloralgidrat bilan (0,5-1 g. 100 ml. suvga) xuqna (klizma) qilinadi. Oliguriyani davolashda avval yuqori dozada laziks (v/i 300-1000 mg), geparin (kuniga 20-30 ming TB), antiagregantlar qo‘llaniladi. Samara bo‘lmaganda bemor gemodializga o‘tkazish uchun ixtisoslashtirilgan bo‘limga yuboriladi.