Toshkent tibbiyot akademiyasi jamoat salomatligi va menejment kafedrasi

Jadvalga rioya qilmaslik va loyiha byudjetidan oshib ketish riski

Bunday risklarning sabablari obyektiv bo‘lishi mumkin (masalan, uskunalarni bojxona rasmiylashtiruvi paytida bojxona qonunchiligidagi o‘zgarishlar va natijada yukning kechikishi) va subyektiv (masalan, loyihani amalga oshirish bo‘yicha ishlarning yetarli darajada o‘rganilmaganligi va nomuvofiqligi). Loyiha jadvaliga rioya qilmaslik riski to‘g‘ridan-to‘g‘ri va yo‘qolgan daromad tufayli qoplanish muddatini ko‘payishiga olib keladi. Bizning holatlarimizda, bu risk juda yaxshi bo‘ladi: agar kompaniyada yangi mahsulotni sotish qishki eng yuqori cho‘qqisi tugashidan oldin sotishga ulgurilmasa, bu katta yo‘qotishlarga olib keladi. Xuddi shunday, byudjetdan oshib ketish riski loyihaning umumiy ishlashiga ta’sir qiladi.

Loyihaning haqiqiy muddati va byudjetini aniqlash

Loyiha davri va byudjetini aniqroq baholash uchun XX asrning 60-yillarida AQSH dengiz kuchlari va NASA tomonidan ishlab chiqilgan PERT tahlil qilish usuli (dasturlarni baholash va ko‘rib chiqish texnikasi) mavjud. Polaris ballistik raketasini qurish vaqti samarali ekanligini isbotladi va keyinchalik nafaqat vaqtni, balki loyihaning resurslarini ham baholash uchun foydalanildi. Hozirgi vaqtda PERT tahlili eng ommabop va oddiy usullardan biri hisoblanadi.Ushbu usulning ma’nosi shundan iboratki, loyihani tayyorlashda, amalga oshirish davrining uchta bahosi (loyiha qiymati) belgilanadi – optimistik, pessimistik va eng ehtimoliy. Keyin kutilgan qiymatlar quyidagi formula yordamida hisoblanadi: Kutilayotgan vaqt (xarajat) = (Optimistik vaqt (xarajat) + 4 x ehtimol, vaqt (xarajat) + Pessimistik vaqt (xarajat)): 6. 4 va 6 koeffitsiyentlar empirik ko‘plab loyihalarning statistik ma’lumotlaridan olingan. Hisoblash natijasi kelajakda loyihaning qolgan ko‘rsatkichlarini olish uchun asos sifatida ishlatiladi. Shunga qaramay, shuni ta’kidlash kerakki, PERT tahlil sxemasi faqat uchta taxminning qiymatlarini asoslay olsagina samarali bo‘ladi.
Agar ish tashqi pudratchilar tomonidan bajarilgan bo‘lsa, unda ushbu risklarni minimallashtirish usuli sifatida shartnomada maxsus shartlar bo‘yicha muzokaralar olib borilishi mumkin. Shunday qilib, bizning misolimizda, loyihani tayyorlashda tashqi pudratchi tomonidan amalga oshiriladigan binolarni qurish va jihozlarni o‘rnatish bo‘yicha ishlar rejalashtirilgan. Ushbu ishlarning davomiyligi uch oy, qiymati 500 ming AQSH dollarini tashkil qilishi kerak. Ish tugagandan so‘ng, kompaniya zanjirlar ishlab chiqarishdan 120 ming dollar miqdorida qo‘shimcha daromad olishni rejalashtirmoqda. AQSHda oylik rentabellik 25%. Agar yetkazib beruvchining aybi bilan ta’mirlash va o‘rnatish muddati, masalan, bir oyga ko‘paysa, u holda kompaniya $ 30,000 (1 x 120 x 25%) miqdorida kamroq foyda oladi. Bunga yo‘l qo‘ymaslik uchun, shartnomada pudratchining aybi bilan bir oyga kechiktirilganligi uchun shartnoma qiymatining 6% miqdorida sanksiyalar belgilangan, ya’ni, 30 ming AQSH dollari (500 ming x 6%). Shunday qilib, sanksiya miqdori mumkin bo‘lgan zararga teng.
Loyihani faqat o‘zimiz amalga oshirayotganda, risklarni minimallashtirish ancha qiyin, zararlar hajmi esa ko‘payishi mumkin. Bizning misolimizda, uskunani o‘zimiz o‘rnatganimizda, bir oyga kechiktirilgan taqdirda, foyda yo‘qotishi ham 30 000 AQSH dollarini tashkil qiladi. Biroq, siz ushbu oy davomida ishchilarning qo‘shimcha mehnat xarajatlarini hisobga olishingiz kerak. Bunday xarajatlar bizning misolimizda 7000 AQSH dollarini tashkil etadi. Shunday qilib, kompaniyaning umumiy zarari 37 ming AQSH dollariga teng bo‘ladi va loyihaning qoplash muddati 1,2,3 oyga ko‘payadi (1 oy + 7 ming AQSH dollari: (120 ming x 25% )). Shuning uchun, bu holda, ishning davomiyligi va narxini aniqroq baholash, shuningdek loyihani amalga oshirish jarayonini samarali boshqarish va uni doimiy nazorat qilish talab etiladi.