Toshkent tibbiyot akademiyasi jamoat salomatligi va menejment kafedrasi

R = PL

Bu yerda: R – xavf darajasi; P – yuzaga kelish ehtimoli; L – ta’sir darajasi.

Shu bilan birga, reyting jarayonida risk ehtimoli va uning ta’siri darajasini baholashdan tashqari, loyiha riskining ichki o‘zaro ta’siriga ham e’tibor qaratish lozim. Shunday qilib, bitta riskni amalga oshirish ehtimoli yoki hatto boshqasining paydo bo‘lishi uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri sababni oshirishga turtki bo‘lishi mumkinligi aniq. Investitsiya loyihalarini ko‘rib chiqishda, ta’sir o‘tkazish obyektlari o‘rtasidagi yaqin munosabatlar tufayli ushbu masala alohida e’tiborga loyiqdir. Bunday holda biz boshqaruv qarorlarini qabul qilish jarayonida iqtisodiy tizimlar elementlari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni o‘rganish sohasida ancha vaqtdan beri muvaffaqiyatli qo‘llanib kelinayotgan kognitiv modellashtirish usullaridan foydalanishni taklif qilamiz. Investitsiya loyihalari riskini tahlil qilish va baholash bosqichida kognitiv (idrok, sun’iy intellekt) modellardan foydalanish muammoli vaziyatlarni yaxshiroq tushunishga, ziddiyatlarni aniqlashga va to‘g‘ri natijalarga erishishga yordam beradi.
Investitsion loyihaning risklari o‘rtasidagi munosabatlarning tuzilishini tushunish va tahlil qilish uchun risklarning sababiy munosabatlarining tarkibiy diagrammasini tuzish kerak. Investitsiya risklarini baholash uchun kognitiv modellashtirish jarayoni, quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga olishi kerak.
Birinchi bosqich. O‘zaro bog‘liqligi tekshirilishi kerak bo‘lgan risklar ro‘yxatini belgilash kerak. Bunday holda shuni ta’kidlash kerakki, barcha mavjud loyihaviy risklar, ularning paydo bo‘lishi ehtimoli va ta’sir darajasidan qat’i nazar, alohida e’tiborga loyiqdir. Ikkinchi bosqich. Ko‘rib chiqilayotgan risklar o‘rtasidagi barcha mumkin bo‘lgan aloqalarni aniqlash lozim. Bunday vaziyatda risklarning o‘zi kognitiv xaritani tuzishda cho‘qqilar (omillar),
bog‘lanishlar esa yoy vazifasini bajaradi.
Uchinchi bosqich. To‘liq kognitiv modelni yaratish uchun, shuningdek, ta’sirning mohiyatini, kuchini va risklar o‘rtasidagi munosabatni aniqlash kerak risklarini baholash investitsiya qarorlarini qabul qilishning eng muhim bosqichlaridan biri hisoblanadi, chunki risklar nafaqat yangi loyihaning, balki butun biznesning rentabelligiga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bundan tashqari, ushbu turdagi baholash boshqa muammoni hal qilish uchun mo‘ljallangan risklar to‘g‘risida tushunchaga ega bo‘lib, ularni qanday qilib samarali boshqarishni o‘rganish mumkin. Investitsiya riski investitsiya loyihasidan olinadigan daromadlarning yo‘qligi yoki ularning sezilarli darajada pasayishida ifodalangan rejalashtirilgan samaradorlik ko‘rsatkichlarining yomonlashuv ehtimolini anglatadi. Agar riskni baholashda raqamli ko‘rsatkichlar haqida gapiradigan bo‘lsak, unda ko‘pincha quyidagilar baholanadi: ichki rentabellik darajasi, sof joriy qiymat va qoplash muddati.