Toshkent tibbiyot akademiyasi farmakologiya

Махаллий анестетикларниниг таснифи
 
Kokain gidroxlorid, dikain, novokain, trimekain, lidokain (ksikain), anestezin Mahalliy 
anestetiklar sezuvchan nerv oxiridagi tolalarda o'tkazuvchanlikni hamda 
qo‗zg‗aluvchanlikni falajlaydi, awalo og‗riq yo‗qoladi, katta miqdorlari boshqa 
sezuvchanliklami ham kamaytirib boradi. Qadimgi zamonlarda jairohlik amaliyotida 
mahalliy og‗riqni qoldirish uchun tez uchuvchan suyukliklar qo'llangan. 1879-yildarus 
olimi V. K. Anrep Janubiy Amerikada o'sadigan Erythroxylon Sosa o'simligidan
olingan kokain alkaloidini mahalliy og'riq qoldiruvchi sifatida amaliy tibbiyotda 
ishlat^hga tavsiya qilgan. 1884-yilda kokain ko‗z kasalliklari amaliyotida o‗tkaziladigan 
jarrohliklarda qo‗llana boshlangan. Ammo kokain o‗tkir zaharli, unga qaramlik paydo 
bo'lgani uchun boshqa jarrohliklarda mahalliy og‗riq qoldirish uchun ishlatib bo'lmaydi. 
Shu tufayli kimyogarlar va farmakolog olimlar hamkorligida yuqorida keltirilgan
mahalliy og'riq qoldiruvchi sintetik moddalar kashf qilindi. Mahalliy anesteziyalovchi 
moddalar xushbo'y kislotalar (benzoy, paraminobenzoy)ning murakkab efirlari — 
novokain, dikain, anestezin va ularning am idlaridan — lidokain (ksikain), trim 
ekaindan tashkil topgan.Mahalliy anestetiklar uchlamchi aminlar bo'lgani uchun suvda
erimaydi, tibbiyda ularning suvda eriydigan gidroxlorid tuzlari qo'llaniladi. Mahalliy 
anesteziya bo'lishi uchun tuzlar gidrolizlanib, asoslar hosil bo'lishi kerak. Tuzlar 
to'qimalaming odatdagi ishqoriy muhitida (pH - 7,35 - 7,4) gidrolizlanadi, yallig'langan 
to'qimalardamuhit kislotalik tomoniga o'tadi (pH - 5,0 - 6,0), bu muhitda mahalliy
anestetiklar tuzlari gidrolizlana olmaydi, anestetik erkin holda ajralmaydi, shuning 
uchun yallig'langan to'qimalarda ulaming ta‘siri kamayib ketadi. Anestetiklaming kation
shakli kalsiy ionlariga nisbatan qarama- qarshi xususiyatga ega. Ular «sust» kalsiy 
kanallarini oqsil molekulalari bilan bog'lab, kalsiyning nerv hujayralarining ichiga 
o'tishiga to'sqinlik

---

11 
qiladi. Mahalliy anestetiklar kalsiyning faqat nerv hujayralariga emas, balki uning silliq 
mushaklarga, miokardga, yurakning o'tkazuvchi sistemasidagi hujayralarga o'tishiga
ham to'sqinlik qiladi. Hujayra membranalari mustahkamlanadi, qo'zg'aluvchi impulslar 
kelganda natriy kanallari ochilmay, natriy hujayra ichiga o'tolmaydi, shu tufayli
harakat potensiali yo'qoladi, o'tkazuvchanlik falajlanadi. Mahalliy anestetiklar faqat
sezuvchan tolalarini emas, harakatlantiruvchi, vegetativ nerv tolalarida ham 
qo‗zg‗aluvchanlikni o'tkazishni falajlaydi. Ulaming ushbu ta‘siri nervlaming mielin
po'stlog'i borligi, bu po‗stloqning qalinligi, moddalarning fizik- kimyoviy xossalari
bilan bog‗liq. Mahalliy anestetiklarga, ayniqsa, ingichka mielinsiz tolalar sezuvchan 
bo'ladi. Inflltratsion anesteziyada impulslar qo‗zg‗aluvchanligining falajlanishi dastlab 
ladi.