Toshkent tibbiyot akademiyasi farmakologiya

3.Ацетилхолиннинг таъсир механизми, фармакологик хусусиятлари
 
Atsetilxolin modda sifatida organizmga yuborilganda M va H- xolinoretseptorlar
qo‗zg‗aladi, shuning uchun bu modda xilma-xil farmakologik xususiyatlarga ega.
Atsetilxolinning qaysi xolinoretseptorlarga ko'proq ta‘sir etishi va ayniqsa, uning ta‘sir 
kuchi moddaning miqdoriga bog'liq. Shuni ta‘kidlash kerakki, atsetilxolinning faol
miqdori yuborilganda M — hamda H — xolinoretseptorlar barobar qo‗zg‗alsa ham,
faqat M — xolinoretseptorlarga bo'lgan ta‘siri sezilarli bo'ladi, chunki 
atsetilxolinning M —xolinomimetik ta‘siri uning H-xolinomimetik ta‘sirini to'sib
qo'yadi. Agar M — xolinoretseptorlar atropin bilan falajlantirilsa, unda atsetilxolinning 
H — xolinomimetik ta‘siri sezilarli bo'ladi. Atsetilxolinning M — xolinomimetik 
ta‘siri parasimpatik nervlaming qo'zg'alishida ko'rinadigan ta‘sirga o'xshaydi, bunda 
yurak urishi sekinlashadi (bradikardiya), qon tomirlar kengayadi, qon bosimi qisqa 
muddatga pasayadi, toj tomirlar ko'pincha qisqaradi. Bronx, me‘da- ichak silliq 
mushaklari qisqaradi, ichak peristaltikasi kuchayadi, undagi bezlar faoliyati ham oshadi.
O't, siydik pufagi silliq mushaklarining tonusi oshadi. Atsetilxolin ko'zga 
tomizilganda shox parda aylanma mushaklarining M — xolinoretseptorlarini
qo'zg'atadi, mushaklar qisqaradi, qorachiq torayadi (mioz), natijada rangdor parda 
yupqalashadi, ko'zning oldingi kamerasidagi burchak kattalashadi, ko'z suyuqligini 
oddingi kameradan shlemm kanaliga o'tishi oshib boradi, ko'zning bosimi pasayadi.
Ko'zning kipriksimon mushaklari ham qisqaradi, sinn boylami bo'shashadi, gavhar 
dumaloqroq bo'lib, ko'z yaqinda joylashgan narsalarni ko'rishga moslashadi, ya‘ni
akkomodatsiya spazmi kuzatiladi.Atsetilxolinning H — xolinomimetik ta‘siri H —
xolinoretseptorlar qo'zg'alishida kuzatiladigan ta‘sirga o'xshaydi. Qon bosimi oshadi,
yurak urishi tezlashadi, chunki buyrak usti bezining miya qatlamidan katexolaminlar
ajralib, qonga o'tadi, karotid sinusdagi xolinoretseptorlar qo‗zg‗alishi tufayli nafas olish
qiyinlashadi, hansirash paydo bo'ladi.Atsetilxolin tezda parchalanishi, gematoensefalik
to'siqdan o'tolmagani tufayli, uning markaziy nerv sistemasiga ta‘siri deyarli bo'lmaydi.
Atsetilxolin fiziologik analizator sifatida eksperimental farmakologiyada qo'llaniladi, 
tibbiyotda bronxlaming sezuvchanligi atsetilxolin bilan sinaladi. Ushbu sinov bolalar va 
kattalardagi bronxial astma kasalligi sabablarini aniqlash uchun qo'llanadi, bunda 
atsetilxolin bemorlarga xuruj bo'lmagan vaqtda aerozol sifatida yuboriladi.