Toshkent tibbiyot akademiyasi farmakologiya

6. Юза анестезияда кулланиладиган препаратлар ва уларнинг хоссалари 
Yuza terminal anesteziya. Mahalliy anestetiklar shilliq pardalar, yaralar, jarohatlar 
yuzasida joylashgan sezuvchan nerv tolalarining oxirida anestetik ta‘sir ko'rsatadi. Bu xil 
anesteziya oftalmalogiya* stomatologiya, otorinolaringologiya, urologiya, xirurgiyada
yaralarni, kuygan joylarni davolashda qo'llaniladi. Terminal anesteziya uchun
kokain,
dikain„ lidokain
 
qo'llaniladi, bu moddalar shilliq qavatdan sezuvchan nervlar oxiriga 
 
osongina o'tadi. Terminal anesteziya uchun suvda erimaydigan anestetik —
anestezin
ham qo'llanadi, bu modda jarohatlangan, yaralangan yuza joylarga qo'yiladi. Oshqozon 
yarasida kukun shaklida ichishga hamda to'g'ri ichak kasalliklarida — bavosilda
shamchalar shaklida to'g'ri ichakka qo'yiladi. Pediatriyadayuza anesteziya ko'zning
rangdor pardasini, burun yo-'llarini (intranazal) intubatsiya qilishda, oshqozonni,
uretrani zond bilan tekshirishda, kuygan yuzalami davolashda qo'llaniladi. 
Kokain— kuchli anestetik ta‘sir ko'rsatadi, shu bilan birga qonga so'rilish xususiyati bor. 
Yuzaga anesteziya uchun qo'llanganda shilliq pardalardan qonga so'rilib, zaharli ta‘sir 
ko'rsatishi mumkin. Kokain qonga so'rilgandan keyin asosan markaziy nerv
sistemasiga ta‘sir ko'rsatadi — eyforiya (kayf), psixomotor qo'zg'alish paydo qiladi, 
toliqishni yo'qotadi. Kokainning qonga so'rilishi davom etsa, uzunchoq miya 
markazlari (nafas, qon tomir, qusish markazi)ni qo'zg'atadi, spinal reflekslar tonusi 
oshib, talvasa ro'y berishi mumkin. Agar kokain miqdori oshsa, nerv sistemasiga 
rag'batlantiruvchi ta‘siri tormozlovchi ta‘sirga aylanadi, hayot uchun o'ta zarur
bo'lgan markazlar (nafas markazi) falajlanishi mumkin. Kokain adrenergetik 
innervatsiyani qo'zg'atishi, adrenomimetiklar ta‘sirini kuchaytirishi mumkin.Kokain
bilan o'tkir zaharlanganda (agar u ichilgan bo'lsa) oshqozon kaliy permanganat
eritmasi bilan chayiladi, adsorbsiyalovchi va surgi moddalar yuboriladi. Shilliqlardan 
yuborilgan bo'lsa, ular izotonik eritma bilan yuvib tashlanadi, to'qimalar orqali
yuborilgan bo'lsa, so'rilishni to'xtatish uchun yuborilgan joyidan yuqoriroqdan tasma
bog'lanadi. Og'ir zaharlanishda traxeotomiya qilinadi, sun‘iy nafas beriladi, agar 
talvasalar bo'lsa, venalarga seduksen yuboriladi.Kokain surunkali qo'llanilsa (burun
orqali yuborilsa, kola o'simligi barglari chaynalsa, kokain venalarga yuborilsa), unga 
qaramlik paydo bo'ladi, kokainizm degan narkomaniya vujudga keladi. 
Kokainizmning paydo bo'lishiga kokain ta‘siridagi eyforiya, kayfiyatning ko'tarilishi,
g'am-tashvishlar, salbiy his-tuyg'ulaming kamayishi, kuch-quvvatning oshganday
tuyulishi sabab bo'ladi. Eyforiya holati ikki soatcha davom etib, bundan keyin kuch-
quwat keskin pasayib, depressiya ro'y beradi. Giyohvandlarda xotira susayib ketadi,
apatiya bo'lib, hech narsa qiziqtirmasligi tufayli ular odamgarchilikdan chiqib ketadi.
Giyohvandlarda kokain qo'llanish to'xtatilsa, ularda ruhiy o'zgarishlar paydo bo'ladi (ular 
o'ta bezovta bo'lib qoladi, yurak tez uradi, ter chiqadi, ko'zlar olazarak, bejo bo'ladi), 

---

15 
abstinentsiya holati ro'y beradi. Kokain yetishmochiligidan kelib chiqqan abstinentsiya
narkotik analgetiklarga (morfinga) nisbatan yengilroq o'tadi, chunki kokainga jismonan 
qaramlik paydo bo'lmaydi, asosan bu moddaga ruhiy qaramlik paydo bo'ladi. 
Anestezin suvda erimaydi, mahalliy sepmalar, pasta, malhamlar sifatida, ichish uchun
kukun, tabletkalar holida, to'g'ri ichakka shamchalar shaklida yuborilganda yuza 
anesteziya paydo qiladi.