Toshkent tibbiyot akademiyasi farmakologiya

атропин →
скополамин → гомотропин → платифиллин. 
МЕТАЦИН
 
(Methacinum). Синтетик бирикма бўлиб, асосан периферик М-
холиноблокаторлик хусусиятига эга, чунки гематоэнцефалик баръердан ўтмайди. 
Атропинга нисбатан кўзга суст таъсир этади, лекин бронхолитик таъсири бўйича 
кучлироқ. Метацин спазмолитик сифатида бронхиал астмада, ошқозон ва 12 бармоқ 
ичак ярасида, буйрак ва жигар коликасида, анестезиологияда- (операцияга 
беморларни тайѐрлашда, бронхлар секрециясини камайтириш учун) қўлланилади 
48.Доза ва унинг турлари 
Doza - konsentratsiya deb, farmakologik yoki dori moddasi yoki umuman kimyoviy 
moddaning eksperimental va klinik sharoitda bir marta yoki bir necha marta 
qo‗llanadigan (qabul qilingan yoki yuborilgan) miqdoriga aytiladi.
 
Eksperimental va klinik amaliyotda dozalarning quyidagi turlari ma‘lum: 
O‗ldiruvchi – letal doza. 
Zaharli - toksik doza. 
Terapevtik – davo dozasi. 
Turli dorivor o‗simlik va kimyoviy moddalarining farmakologik ta‘sirini jonivorlarda 
tekshirib ko‗rishda,ularning o‗ldiradigan -letal dozasi (LD) aniqlanadi. Letal doza
asosan ikki xilda bo‗ladi: LD100 va LD50 . LD100 deb, kimyoviy birikmalarning 
shunday kichik miqdoriga aytiladiki, uni yuborilganda 100 foiz xayvonlar 24 soat 
mobaynida nobo‗d bo‗ladi. LD50 da - 50 foiz xayvonlar nobud bo‗ladi. Buni 
o‗rganilayotgan modda yoki dorining o‗tkir zaharliligi deb yuritiladi.Shuning bilan bir 
qatorda moddaning surunkali zaharliligi ham uzoq muddat davomida (2-3 oy) 
tekshiriladi. Olingan natija ushbu modda biologik faolligining ko‗rsatkichi 
hisoblanadi. Bundan tashqari, kimyoviy moddaning terapevtik davolash dozasini yoki 
effekt dozasini aniqlash letal doza asosida topiladi. Farmakologik moddalarning
terapevtik effekt beradigan samarali dozasi ko‗pincha o‗rtacha o‗ldiruvchi 
dozaning 1:10; 1:20; 1:30 ni tashkil etadi. 
Dori moddalarining zaharli dozasi o‗ldiradigan miqdoridan kichik bo‗lib, organizmga 
yuborilganda noxush va nojo‗ya o‗zgarishlarga sabab bo‗ladi, organizmni zaharlaydi, 
lekin o‗limga sabab bo‗lmaydi. Bu xodisalar tibbiyot amaliyotida uchrab turadi.
Ayniqsa, bu dori vositalarini dozasiga e‘tibor qilmay iste‘mol qilish yoki tananing 
doriga sezuvchanligining oshishi natijasida yuz beradi. Masalan, sulfanilamid
preparatlarini noto‗g‗ri ishlatish natijasida qonda xar xil o‗zgarishlar (gemoliz,

---

56 
leykopeniya, me‘da-ichak faoliyatining buzilishi), uxlatuvchi dori preparatlarining katta 
dozasidan esa komatoz (narkozga yaqin) holat kuzatilishi mumkin. 
Terapevtik doza
dori vositalariga taalluqli bo‗lib, dorilarning bemorlarni davo qilish 
maqsadida ishlatiladigan miqdoriga aytiladi. Uning quyidagi turlari ma‘lum: 
Maksimal terapevtik doza. 
O‗rtacha terapevtik doza. 
Minimal terapevtik doza.