Toshkent tibbiyot akademiyasi farmakologiya

25. а- (3 адреноблокаторларнинг фармакологик хоссалари 
α ВА β -АДРЕНОРЕЦЕПТОРЛАРНИ ҚАМАЛЛОВЧИ ВОСИТАЛАР 
(α, β(1)адреноблокаторлар). 
ЛОБЕТАЛОЛ
- бинар таъсир кўрсатади, яъни бир вақтнинг ўзида хам β, хам α
1
-
адренорецепторларни қамал қилади, лекин β-адренорецепторлар α га нисбатан 
лобеталол таъсирига сезувчанроқ. Лобеталол НА ни нейронал ютилишини 
сусайтиради. Таъсир кучи бўйича анаприлин ва фентоламиндан кучсизроқ. 
Препарат юрак қисқаришининг сони ва кучига сезиларли таъсир кўрсатмайди. 
Лекин β-блокаторлик хусусияти билан периферик қон томирларни кенгайтириш 
қобиляти препаратни гипотензивлик таъсирини ишончли бўлишига омил бўлади.
Препарат томирларнинг периферик қаршилигини яхши туширади. β-блокаторларга 
нисбатан қон босимини тушириш таъсири тез ривожланади ва 8-10 соат давом 
этади, бронхоспазм чақирмайди. МИТдан тез сўрилади, кўп қисми жигарда 
парчаланади, фаол бўлмаган метаболитлари пешоб таркибида ажралади. Венага 
киритилиши беморни ѐтқизиб амалга оширилади, чунки қон босим тез тушиб 
кетади.
Қўлланилиши
: хафақонлик (антигипертензив восита).
Нохуш таъсири:
бошйланиши, бош оғриғи,кўнгил айнаш, қайтқилиш, қабзият ѐки 
ич кетиш, қувватсизлик, терининг қичишиши. 
Қўллаб бўлмайдиган ҳолатлар
: кучли ривожланганда, юрак қон томир 
етишмовчилиги, атриовентрикуляр қамал.
ПРОКСОДОЛОЛ
 
α ва β-адреноблокатор. Антигипертензив, антиаритмик ва 
антиишемик таъсирга эга. Қон томирларнинг периферик қаршилигини 
камайтиради. Юракнинг систолик ҳажмини камайтиради. Кўзнинг ички босимини 

---

34 
пасайтиради. (суюқлик ишлаб чақиришни озайтиради). Лобеталолга ўхшаш 
кўрсатмаларда қўлланилади.
26. Дори моддаларнинг таъсир турлари 
Mahalliy ta‘sir. Dorining shifobaxsh ta‘siri qo‗yilgan, ishlatilgan joyida yuzaga
chiqadi. Masalan, mikroblarga qarshi malhamlar, primocfakalar, chayish, 
tomchilarkabi dorilaming ko'pchiligi to'qimalar yuzasiga ta‘sir ko'rsatadi. Mahalliy 
ta‘sir degan tushuncha nisbiy bo'lishi mumkin, chunki mahalliy ta‘sir uchun 
qo'llaniladigan dorilar ko'p bo'lmasa ham shikastlangan teri (ba‘zan esa shikastlanmagan 
teri), shilliq pardalar orqali qonga so'rilishi mumkin.Rezorbtiv ta‘sir. Dori moddalarning 
qonga so'rilgandan keyingi (resorbtion — so'rilish) ta‘siri.Mahalliy hamda rezorbtiv
ta‘sir orqali dori moddalar bevosita, bilvosita hamda reflektor ta‘sir ko'rsatishi mumkin. 
Dori moddalar to'g'ridan-to'g'ri xasta a‘zoga shifobaxsh ta‘sir ko'rsatadigan bo'lsa, 
bevosita ta‘sir deb ataladi. Don moddaning biror a‘zoga bevosita ta‘siri tufayli boshqa 
a‘zolaming faoliyati yaxshilansa, bilvosita ta‘sir deyiladi. Masalan, yurak glikozidlari 
bilan davo qilishda bevosita ta‘sir tufayli yurak faoliyati yaxshilanadi, natijada, ulaming 
bilvosita ta‘siri kelib chiqadi, buyraklaming siydik haydash faoliyati oshadi.Reflektor 
ta‘sir. Dori moddalar teri, shilliq qavat hamda boshqa yo'llar bilan qo'llanilganda 
to'qimalardagi nerv retseptorlari (sezuvchan nerv oxirlari)ni qo'zg'atishi natijasida 
paydo bo'ladi. Qo'zg'alish tegishli nerv markazlariga yoki ichki a‘zolarga o'tib, ulaming 
holatini o'zgartiradi. Masalan, og'izga achchiq modda solinganda ta‘mni sezish 
retseptorlari ta‘sirlanadi. Ta‘sirlanish maikaziy nerv sistemasiga, so'ngra reflektor 
yoyining pastga tushuvchi qismi bo'ylabme‘daga o'tkaziladi. Achchiq moddalarning 
reflektor ta‘siri natijasida me‘da bezlarining faoliyati ortadi va ajralib chiqadigan
me‘da shirasining miqdori ko'payadi. Masalan, ammiak (novshadil spirti) bug'i yuqori 
nafas yo'llarishilliq qavaddagi sezuvchan nerv oxirlariga ta‘sir o'tkazadi va refleks. orqali 
uzunchoq miyadagi nafas va qon tomir markazini qo'zg'atib, ushbu a‘zolar faoliyatini 
oshiradi.Asosiy ta‘sir. Biror moddani qo'llaganda, birinchi navbatda
ro'yobga chiqadigan ta‘siridir.Tanfab ta‘sir ko‗rsatish. Dori moddalar bir yerda 
joylashgan retseptorlarga tanlab ta‘sir qiladi. Masalan, yurak glikozidlari miokardga, 
gipofizning oksitotsin gormoni bachadonga, adrenalin adrenoretseptorlarga tanlab 
ta‘sir ko'rsatadi.Asliga qaytuvchi va asliga qaytmas ta‘sir. Agar dori moddalari
qisqa muddat ta‘sir etsa, ta‘siri kuchli bo'lmasa, a‘zo va to'qimalarda deyarli katta 
o'zgarishlar ro‗y bermagan bo'lsa, oradan birmuncha vaqt o'tgach, a‘zolar yoki
to‗qimalar holati tiklana boshlaydi, dori moddaning ta‘siri yo‗qoladi, bu asliga
qaytar ta‘sir deb ataladi.Farmakologik ta‘siming qaytuvchanligi ko'p dori 
moddalarining juda muhim xususiyatidir. Ba‘zi dorilar bemorga yuqori miqdorda
qo‗llanganda to‗qimalar holati jiddiy o'zgarishlarga uchraydi, ya‘ni ulaming bundan 
keyiiigi faoliyati to‗xtab qoladi — qaytmas ta‘sir ko‗tsatadi.