Toshkent tibbiyot akademiyasi farmakologiya

36.Дори моддаларининг ножуя таъсирлари
 
Keyingi vaqtda ilmiy adabiyot sahifalarida dori vositalarining zararli ta‘sirlari haqida 
ko‗plab ma‘lumotlar uchramoqda.Tayyor dorilarni sanoat miqyosida ko‘plab ishlab 
chiqarish, ularni nazoratsiz qo‗llanishi, xonadon "dorixonalari"ning boyib borishi va 
kattalar e‘tiboridan chetda qolishi zaharlanishning asosiy sabablaridir. Dori vositalarini 
vrach maslahatisiz iste‘mol qilish turli ko‗ngilsiz holatlarga olib kelayotganini alohida 
ta‘kidlab o‗tish darkor.Dori preparatlarining zararli ta‘siri o‗tish davriga ko‗ra qisqa, o‗rta
va uzoq muddatli bo‗ladi. Ular qisqa muddatli og‗riq, dermatitlar, shilliq qavat 
yallig‗lanishi yoki og‗ir karaxtlik (shok) ko‗rinishida bo‗lib, ba‘zan esa a‘zo va 
to‗qimalarda chuqur o‗zgarishlarga va hatto fojiaga sabab bo‗ladi. Ko‗pincha bu 
ko‗rinishlar dori vositalarini takror qo‗llash oqibatida ro‗y beradi. Organizm tomonidan 
sezuvchanlikning asta-sekin osha borishi va kutilmagan holatlarning yuzaga kelishi bunga 
sabab bo‗ladi. Dori vositalari ta‘siri natijasida kuzatiladigan javob reaksiyasining 
sinonim atamalari ko‗p bo‗lib, ular zaharli, ikkilamchi, salbiy va nojo‗ya ta‘sirlar, 
yatrogen kasalliklar, dorilar bilan muolaja qilish asoratlari deb yuritiladi. 
Laboratoriya sharoitida kimyoviy sintez yo‗li bilan olingan dori vositalarining nojo‗ya 
ta‘sirlari dorivor o‗simliklardan olingan fitopreparatlarning zararli ta‘sirlariga qaraganda 
nisbatan ko‗proq uchrab turadi.
Ko‗pchilik dorivor o‗simliklarning nojo‗ya ta‘sirlari aniqlanmagan. Hozirgi kunda 500 
dan ortiq dori vositalari jigar, buyrak, qon yaratuvchi a‘zolar faoliyatini pasaytirishi 
aniqlangan. Bularga sulfanilamid va ayrim antibiotiklar (tetratsiklin, streptomitsin) misol 
bo‗la oladi. 
Dorilar salbiy ta‘sirlarining turlari quyidagicha: 
Mahalliy salbiy ta‘sir - dori moddasining to‗qimalar (ayniqsa oshqozon-ichak shilliq 
pardasi) bilan munosabati, tufayli yuz beradi, natijada to‗qima zararlanib, yaralar, 
eroziyalar, yallig‗lanish kuzatiladi. Ushbu ta‘sirni dori moddalarini suyultirib yoki
qobiqqa (kapsulaga) o‗rab, ba‘zan oqsil, sut, kraxmal shilimshig‗i bilan qo‗shib yoki 
ovqatdan keyin iste‘mol qilish bilan bartaraf etiladi (xloralgidrat, butadion, rezerpin, 
atsetilsalitsil kislota va boshqalar). 
Reflektor salbiy ta‘sir - bu ta‘sir tufayli a‘zolar faoliyati susayishi yoki, aksincha, 
kuchayishi mumkin. Ushbu ta‘sir ba‘zan ijobiy tusda bo‗ladi. Masalan, novshadil 
hidlanganda susaygan nafasning jonlanishi (ijobiy), narkoz moddalari hidlanganda 
bronxlar qisqarib nafas to‗xtashi (salbiy).