Toshkent tibbiyot akademiyasi farmakologiya

33.,34 32- savol da javobi bor topib qo’shimcha o’qinglar 
35.Кайтмас таъсирга эга антихолинэстераз воситаларнинг 
таъсир механизми, кулланилиши
 
Asliga qaytmas ta‘sir ko'rsatadigan moddalar sekin bo'lsa ham xolinesteraza bilan 
bog'langan holdan ajraladi, ulaming atsetilxolinni parchalash xususiyati asosan yangi
xolinesteraza hosil bo Uganda tiklanadi. Asliga qaytmas ta‘sir etuvchi moddalar bilan
bog'langan ferment xolinesterazani tiklaydigan reaktivatorlar qo'llanganda osonroq 
tiklanadi. Asliga qaytmas ta‘sir etuvchi xolinesterazaga qarshi moddalardan 
tibbiyotda asosan fosfakol glaukoma, ko'zning rangdor pardasi, gavhari jarohatlanganda
qo'llaniladi. Qolgan fosfororganik birikmalar qishloq xo'jaligida qo'llaniladigan 
moddalar bo'lib, ulaming toksikologik xususiyati bor.Xolinesterazaga qarshi 
moddalarning miqdori oshganda o'tkir zaharlanish mumkin, ayniqsa, fosfororganik
moddalar o'ziga xos zaharlanish alomatlarini keltirib chiqaradi. Fosfororganik moddalar
xlorofos, butifos, tiofos va boshqalar qishloq xo'jaligida insektitsid moddalar sifatida
ishlatilib kelingan. Bu moddalar bilan zaharlanganda ko'z qorachig'i torayadi, so'lak 
ko'p oqadi, bronxlar qisqaradi, nafas olish qiyinlashadi, yurak urishi sekinlashadi,
qon bosimi pasayadi. Bemor juda ko'p, g'araq-g'araq lerlaydi, «o'z terida cho'miladi», bu
ibora xolinesterazaga qarshi moddalardan zaharlanganda o'rinli ishlatiladi, me‘da-
ichak peristaltikasi zo'rayadi, ichaklaming quldirashi masofadan eshitiladi. Bemoming
qornida kuchli og'riq paydo bo'ladi, qayt qiladi, ichi ketadi. Markaziy nerv
sistemasi oldin bir oz susayib, keyin qo'zg'aluvchanligi oshadi — talvasalar paydo
bo'ladi, nafas olish izdan chiqadi, nafas yetishmovchiligidan bemor vafot etishi mumkin.
Tez yordam berish uchun atropin va atropinsimon moddalar, xolinesteraza
reaktivatorlarini — oksimlar — dipiroksim vaizonitrozin yuborish lozim. Oksimlar 
xolinesterazaning falajlangan markazini m usbat zaryadlangan azot atom i bilan
bog'laydi, oksim ning kislo ro d bilan ifodalangan n u kleofil m arkazi
xolinesterazaning fosforlangan esteraz markaziga ta'sir etadi va esteraza faolligi 
tiklanadi. Dipiroksim yuqori darajada xolinesterazani tiklash xususiyatiga ega, qonda,
a‘zolarda ferm ent faolligi tez tiklanadi, gematoentsefalik to‗siqdan deyarli o‗tmaydi,
izonitrozinesa bu to 'siq d a n oson o ‗tib, m arkaziy nerv sistem asidagi 
xolinesterazani ham tiklaydi.Zaharlovchi modda tushgan joyidan alohida tadbirlar

---

44 
bilan olib tashlanadi: terida bo‗lsagidrokarbonat suyuqligi bilan chayiladi, og‗iz orqali
tushgan bo'lsa, oshqozon chayiladi, adsorbsiyalovchi moddalar yuboriladi, surgi
dorilar beriladi va sifon xuqna qilinadi.Ko‗rsatib o'tilgan tadbirlar ko‗p marta 
takrorlanadi. Qonga so‗rilgan zaharli m oddalam i chiqarib yuborish uchun siydik
haydovchimoddalar yuboriladi hamda gemosorbsiya, gemodializ, peritoneal dializlar
qilinadi.